Οι πρόσφατες επανεκτιμήσεις των απολιθωμάτων και των αρχαιολογικών δεδομένων έχουν βοηθήσει να διαμορφωθεί μια νέα εικόνα, «αρκετά ικανών» Νεάντερταλ
Η ποπ κουλτούρα απεικονίζει συχνά τους Νεάντερταλ σαν κακέκτυπο των ανθρώπων των σπηλαίων, ως «υποδεέστερα» πλάσματα των οποίων ο νομαδικός-κυνηγετικός τρόπος ζωής συνέβαλε στον αφανισμό τους. Όμως, η εικόνα που έχουμε για τους εξαφανισμένους «συγγενείς» αρχίζει να αλλάζει, καθώς όλο και περισσότερες έρευνες δείχνουν πως οι Νεάντερταλ έμοιαζαν με το είδος μας σε πάρα πολλές πτυχές της ζωής.
Ήταν σε θέση να αλλάζουν το τοπίο γύρω τους με τη βοήθεια της φωτιάς, ήταν ικανότατοι κυνηγοί και συνεργάζονταν σε πολύ μεγαλύτερες ομάδες από ό,τι πίστευαν παλιότερα οι παλαιοανθρωπολόγοι.
Οι πρόσφατες επανεκτιμήσεις των απολιθωμάτων και των αρχαιολογικών δεδομένων έχουν βοηθήσει να διαμορφωθεί μια νέα εικόνα, «αρκετά ικανών» Νεάντερταλ, δηλώνει η Ρεμπέκα Σάικς, αρχαιολόγος και συνεργάτης στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ.
Το είδος των Νεάντερταλ ανακαλύφθηκε πριν περίπου 150 χρόνια και μέχρι σήμερα επιστήμονες έχουν φέρει στο φως τα οστά και τα δόντια 400 και πλέον Νεάντερταλ (η επιστημονική τους ονομασία είναι Homo neanderthalensis).
Ένας ανακατασκευασμένος σκελετός Νεάντερταλ, μπροστά από έναν σύγχρονο, ανθρώπινο σκελετό, στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Νέας Υόρκης. AP / Frank Franklin II
Τελικά μοιάζουμε στους Νεάντερταλ πολύ περισσότερο από ό,τι νομίζαμε-1
Ένας ανακατασκευασμένος σκελετός Νεάντερταλ, μπροστά από έναν σύγχρονο, ανθρώπινο σκελετό, στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Νέας Υόρκης. AP / Frank Franklin II
Αυτά τα απολιθώματα αποκαλύπτουν ένα πιο κοντό είδος, με στιβαρά στήθη και άκρα. Είχαν πιο μακριά κρανία και έντονα ζυγωματικά. «Τα δεδομένα συσσωρεύονται, οι Νεάντερταλ ήταν πολύ διαφορετικοί από εμάς ανατομικά. Όταν όμως κοιτάζουμε τα στοιχεία για τη συμπεριφορά, η εικόνα είναι μάλλον αντίθετη», λέει ο Κρις Στρίνγκερ, επικεφαλής της έρευνας για την καταγωγή του ανθρώπινου είδους, στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου.
Μελέτες δείχνουν πως οι Νεάντερταλ χρησιμοποιούσαν τη φωτιά για να μαγειρέψουν, έφτιαχναν εργαλεία για να κόβουν το κρέας και να σπάνε την πέτρα, έχτιζαν δομές και δημιουργούσαν κοσμήματα. Κολυμπούσαν και καταδύονταν για όστρακα, τα οποία χρησιμοποιούσαν ως εργαλεία ή για χάντρες. Επεξεργάζονταν φύλλα σημύδας για την παραγωγή πίσσας. Διακοσμούσαν και χάραζαν οστά. «Όσο περισσότερα μαθαίνουμε για τους Νεάντερταλ, τόσο πιο πολύ φαίνεται πως μας έμοιαζαν συμπεριφορικά», προσθέτει ο Δρ. Στρίνγκερ.
Οι επιστήμονες ανακάλυψαν, επίσης, ότι οι Νεάντερταλ έθαβαν τους νεκρούς τους με τον ίδιο τρόπο – στην τοποθεσία Shanidar του Ιράν, απολιθωμένη γύρη δείχνει ότι ενδεχομένως αφήνονταν και λουλούδια σε ταφές. Φρόντιζαν για τους άρρωστους και τραυματίες τους και με μπλεγμένες ίνες έφτιαχναν σπάγκο, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν για την κατασκευή διχτυών, χαλιών, καλαθιών ή υφασμάτων.
AP / Ένα μικρό κορίτσι κοιτάζει το ομοίωμα ενός μαμούθ στο Μουσείο Νεάντερταλ στο Μέτμαν της δυτικής Γερμανίας.
Τα γενετικά στοιχεία και τα απολιθώματα δείχνουν ότι οι Νεάντερταλ ευδοκίμησαν σε όλη την Ευρώπη και τη δυτική Ασία από το 400.000π.Χ έως και το 38.000π.Χ. Ζούσαν σε κλίματα που κυμαίνονταν από το μετεωρολογικό άκρο της εποχής των παγετώνων, μέχρι και τις ήπιες ενδιάμεσες περιόδους, που ο καιρός θύμιζε αυτόν στο σημερινό, βόρειο ημισφαίριο.
«Έπρεπε να είναι πολύ ευέλικτοι για να το αντιμετωπίσουν αυτό», δήλωσε η Δρ. Σάικς. «Και ίσως η ίδια η κοινωνική δομή των Νεάντερταλ να άλλαξε ως απάντηση στις διαφορετικές ευκαιρίες και προκλήσεις που προέκυπταν στα διαφορετικά περιβάλλοντα και κλίματα».
«Μπάρμπεκιου» με καβούρια
Έρευνες υποδεικνύουν πως οι Νεάντερταλ έτρωγαν μεν φυτά, αλλά ήταν αρκετά έξυπνοι και ικανοί ώστε να κυνηγούν χερσαία και όχι μόνο θηράματα. Μια μελέτη του Φεβρουαρίου έδειξε πώς οι Νεάντερταλ που ζούσαν στην Ιβηρική Χερσόνησο έτρωγαν καβούρια, τα οποία τα κουβαλούσαν πίσω στις σπηλιές τους για να τα ψήσουν στη φωτιά, πριν τα ανοίξουν και καταβροχθίσουν το κρέας τους.
«Για να τα πιάσουν, έπρεπε να γνωρίζουν για τις παλίρροιες και τη συμπεριφορά των καβουριών», λέει η Σάικς. Αυτό δείχνει αφαιρετική σκέψη και προγραμματισμό, «δείχνει ότι κατανοούσαν το περιβάλλον όπου ζούσαν», προσθέτει.
Τα «ξαδέρφια» του είδους μας κατανάλωναν επίσης χελώνες, κουνέλια, πουλιά, ψάρια και οστρακοειδή, λέει η Δρ. Μαριάνα Ναμπέ, αρχαιολόγος στο καταλανικό ινστιτούτο Ανθρώπινης Παλαιο-οικολογίας.
Μια άλλη πρόσφατη μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Science Advances, υποδεικνύει ότι οι Νεάντερταλ κυνηγούσαν και σφαγίαζαν ελέφαντες την Εποχή των Παγετώνων. Η έρευνα, η οποία βασίζεται σε απολιθώματα 125.000 ετών που βρέθηκαν στο Neumark-Nord στη Γερμανία, υποδηλώνει ότι οι Νεάντερταλ πιθανώς συγκεντρώνονταν εκεί, κατά περιόδους, σε ομάδες μεγαλύτερες από το αναμενόμενο, για να καταναλώσουν κρέας.
Οι συγγραφείς της μελέτης εξέτασαν χιλιάδες χαυλιόδοντες, δόντια και οστά από περίπου 60 ελέφαντες που «πρόδιδαν» ότι οι Νεάντερταλ που είχαν συγκεντρωθεί στο Neumark-Nord, διαχώριζαν το κρέας από τα οστά χρησιμοποιώντας εργαλεία και στη συνέχεια ενδεχομένως έψηναν το κρέας. Ένας ελέφαντας 11 τόνων θα μπορούσε να θρέψει 25 άτομα για τρεις μήνες, 100 άτομα για ένα μήνα, ή 350 άτομα για μια εβδομάδα, σύμφωνα με τους υπολογισμούς ερευνητών.
«Διοργάνωναν αυτά τα τσιμπούσια κρεατοφαγίας, που σημαίνει ότι οι μικρότερες ομάδες ανθρώπων συντηρούσαν (σ.σ μεταξύ τους) επαφές σε ένα μεγαλύτερο δίκτυο», δήλωσε η Δρ. Σαμπίν Γκοτζίνσκι Γουιντχόιζερ, συν-συγγραφέας της μελέτης και ζωο-αρχαιολόγος στο Ερευνητικό Κέντρο Αρχαιολογίας και το Μουσείο Μονρεπό στη Γερμανία.
«Ανέκαθεν θεωρούνταν πολύ διαφορετικοί από εμάς», λέει η Μπριάνα Πομπάινερ, παλαιοανθρωπολόγος του Ινστιτούτου Σμιθσόνιαν. «Μερικές φορές είναι λίγο ενοχλητικό όταν οι επιστήμονες λένε “Στην πραγματικότητα, και οι Νεάντερταλ θα μπορούσαν να το κάνουν αυτό“… οπότε το ερώτημα είναι: Γιατί είμαστε εδώ και αυτοί όχι;»
Οι Homo sapiens και οι Νεάντερταλ εξελίχθηκαν σε μεγάλο βαθμό χωριστά, στην Αφρική και την Ευρασία για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Ωστόσο, μέσα σε 20.000 χρόνια από τη στιγμή που τα δύο είδη διασταυρώθηκαν για πρώτη φορά, στην Ευρώπη και τη δυτική Ασία, οι Νεάντερταλ εξαφανίστηκαν.
