Οι μαθητές γίνονται «τουρίστες» στην πόλη τους…
Η σχολική ζωή συχνά γεμίζει με μαθήματα και εργασίες που συμβαίνουν μέσα σε μια τάξη, αλλά τι γίνεται όταν η εκπαίδευση βγαίνει έξω από τους τέσσερις τοίχους; Η πρωτότυπη ιδέα της εκπαιδευτικού του 6ου δημοτικού σχολείου Παλλήνης, Κατερίνας Νάστου, να μετατρέψει τους μαθητές σε τουρίστες στην ίδια τους την πόλη, έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσουν καλύτερα τον τόπο όπου ζουν. Μέσα από αυτή την ξεχωριστή εμπειρία, ανακάλυψαν μνημεία, δρόμους και ιστορίες που ίσως αγνοούσαν. Οι μαθητές, με έναν τουριστικό χάρτη στο χέρι και γεμάτοι ενθουσιασμό, ξεναγήθηκαν στο κέντρο της Αθηνάς, απολαμβάνοντας σημεία που περιγράφονται στα σχολικά βιβλία, όχι μόνο ως επισκέπτες, αλλά και ως ενεργοί παρατηρητές της ιστορίας και του πολιτισμού της. Η συνέντευξη με την εκπαιδευτικό ήταν μια ευκαιρία να ανακαλύψουμε τις σκέψεις, τις προτεραιότητες και το πάθος που καθοδηγούν το έργο της.
Ποια είναι η φιλοσοφία σας ως προς τη σύνδεση της εκπαίδευσης με την πολιτιστική κληρονομιά;
Η πολιτιστική κληρονομιά θα πρέπει να διδάσκεται στα σχολεία, να αποτελεί μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας με ποικίλους τρόπους, καθώς μέσω αυτής μαθαίνουμε για την Ιστορία, τον πολιτισμό μας, τις ρίζες μας. Η ιδέα της εκπαίδευσης στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς, προσφέρει την ευκαιρία για συμμετοχή σε εμπειρίες για την απόκτηση νέων ιδεών και δεξιοτήτων. Αναγνωρίζοντας τον πολιτιστικό πλούτο, μαθαίνουμε να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για την προστασία, τη συντήρηση και τη μεταφορά αυτής της κληρονομίας στις επόμενες γενεές. Είναι ανάγκη να εξετάσουμε το παρελθόν για να κατανοήσουμε το παρόν. Γι΄ αυτό μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία, κινητοποιούμε και εμπλέκουμε τους μαθητές ώστε να προετοιμαστούν ως ενεργοί και υπεύθυνοι πολίτες. Είναι τεράστια η σημασία να διαφυλάξουμε την πολιτιστική μας κληρονομιά ως στοιχείο συλλογικής ταυτότητας και μνήμης. Τι πιο σπουδαίο από την εξοικείωση των μαθητών κάθε ηλικίας με τα πολιτιστικά αγαθά του τόπου του με απώτερο σκοπό να τα αγαπήσουν.
Πιστεύετε ότι οι επισκέψεις σε μνημεία πρέπει να ενταχθούν πιο συστηματικά στο σχολικό πρόγραμμα; Αν ναι, πώς;
Οι επισκέψεις σε μνημεία, μουσεία, χώρους πολιτισμού, πρέπει να ενταχθούν ακόμη πιο συστηματικά στο σχολικό πρόγραμμα. Είναι πολύ ενθαρρυντικό πως ποικίλα και πολύ ενδιαφέροντα εκπαιδευτικά προγράμματα υλοποιούνται βιωματικά και διαδραστικά σε πολλά μουσεία, χώρους πολιτισμού από φορείς δημόσιους ή ιδιωτικούς και με δημιουργικές, πρωτότυπες δράσεις, αξιοποιούνται ως κινητήριες δυνάμεις που θα ενεργοποιούν το ενδιαφέρον των μαθητών και θα τους βοηθήσουν να συνειδητοποιήσουν ότι η πολιτιστική κληρονομιά είναι η συνέχεια και ο γόνιμος διάλογος του χθες με το σήμερα. Τα παιδιά μπορούν να βιώσουν με ποικίλους τρόπους αυτό που ονομάζουμε πολιτιστική κληρονομιά, όπως η αναβίωση εθίμων, χοροί, μουσική, δρώμενα, αγροτικές δραστηριότητες, χειροτεχνίες και πολλά άλλα που δίνουν την ευκαιρία στους μαθητές, ανεξαρτήτου περιβάλλοντος στο οποίο ζουν, να νιώσουν τι σημαίνει πολιτισμός, πολιτιστική ταυτότητα.
Πώς αντιλαμβάνεστε τον ρόλο σας ως εκπαιδευτικός στη διαμόρφωση της σχέσης των μαθητών με την ιστορία και τον πολιτισμό;
Είναι κομβικός ο ρόλος μας στη διαμόρφωση της ίδιας της προσωπικότητας του παιδιού, πόσο μάλλον σε ότι αφορά τη σχέση του με την ιστορία και τον πολιτισμό μας, που είναι γέφυρα για την καλλιέργεια ενός ανθρώπου, του αυριανού, ενεργού πολίτη αυτής της χώρας, που είναι τα παιδιά. Ο δάσκαλος πρέπει να είναι έμπνευση, να συνεπαίρνει τους μαθητές του, να τους ενθουσιάζει, να τους ενεργοποιεί τη φαντασία, να κινητοποιεί την σκέψη τους, να μεταφέρει την αγάπη για τον κόσμο, την ίδια μας την ιστορία, τον πολιτισμό μας, το ποιοι ήμασταν και πως εξελισσόμαστε. Γι΄ αυτό προσπαθώ να είμαι ή να εξελίσσομαι, να βελτιώνομαι, να μαθαίνω, να παραδειγματίζομαι και εγώ από άλλους εμπνευσμένους εκπαιδευτικούς και ανθρώπους του πνεύματος, της δράσης, της δημιουργικότητας…Να νιώθω πως οι μαθητές μου έρχονται χαρούμενοι στο σχολείο, ενθουσιασμένοι με τις δράσεις που κάνουν ή αναμένουν να υλοποιήσουν, με τα ερεθίσματα που εισπράττουν, αναμένοντας το διαφορετικό στην καθημερινότητα, αυτό που θα μετατρέψει τη στείρα γνώση σε κουλτούρα και έμπνευση.
Ποια είναι η προσέγγιση που ακολουθείτε για να κάνετε την εκπαιδευτική διαδικασία πιο ενδιαφέρουσα για τους μαθητές;
Δεν χάνω ευκαιρία, όποτε βέβαια οι συνθήκες ευνοούν, κάθε φορά που διαπραγματευόμαστε μια θεματική είτε στο μάθημα της Γλώσσας, της Ιστορίας, σε οποιοδήποτε μάθημα ή με αφορμή Επετείους, Παγκόσμιες ημέρες, γεγονότα επικαιρότητας, να φέρνω τους μαθητές σε επαφή με το πεδίο, να νιώσουμε, να μάθουμε βιωματικά. Για παράδειγμα, να μάθουμε φυσική στην κουζίνα του σχολείου «μαγειρεύοντας» την τήξη και την πήξη, φτιάχνοντας σοκολατάκια και προφιτερόλ, να συνδεθούμε διαδικτυακά επικοινωνώντας με τους μαθητές και εκπαιδευτικούς σχολείου άγονης γραμμής, ώστε να καταλάβουμε τι σημαίνει να ζει κανείς εκεί, με τα θετικά ή τις δυσκολίες, στα πλαίσια του μαθήματος της Γεωγραφίας, να συμμετάσχουμε εικονικά σε εξετάσεις πολιτογράφησης μέσα στα πλαίσια του μαθήματος της ΚΠΑ σε δια ζώσης συνεργασία και ενημέρωση με την υπεύθυνη του αρμόδιου τμήματος Πολιτογράφησης και Αλλοδαπών του Υπουργείου Εσωτερικών, να δημιουργήσουμε επιχείρηση συμμετέχοντας σε σχετικούς διαγωνισμούς στα πλαίσια των Εργαστηρίων δεξιοτήτων φτιάχνοντας στην κουζίνα μας κεριά και σαπούνια, να σχεδιάσουμε τη νέα μας βιβλιοθήκη παρέα με έναν αρχιτέκτονα συνδέοντας με τον τρόπο αυτό τα Μαθηματικά, να περιπλανηθούμε στους δρόμους της πόλης μας και να ακολουθήσουμε την Ιστορία του τόπου μας μέσα από μνημεία, ονομασίες δρόμων στα πλαίσια του μαθήματος της Γλώσσας, να πάρουμε συνέντευξη από μηχανικό Περιβάλλοντος μελετώντας τις μορφές Ενέργειας και να επισκεφτούμε ένα φράγμα μελετώντας την κατασκευή του ή μαθαίνοντας στο πεδίο για την υδροηλεκτρικά εργοστάσια και τόσα πολλά άλλα που μακάρι να είχαμε τον χρόνο και τη δυνατότητα και την ευελιξία, να μπορούσαμε να αντικαταστήσουμε τα μονότονα και συχνά κακογραμμένα βιβλία με τέτοιες δράσεις, παιγνιώδεις και βιωματικές.
Πρόσφατα είδαμε ότι συνοδεύσατε την τάξη σας σε έναν περίπατο στην ρωμαϊκή αγορά στο κέντρο της Αθήνας για να δουν από κοντά οι μαθητές όσα διδάσκετε στην τάξη. Θα ήθελα να μας πείτε για αυτή την εμπειρία. Πόσο εύκολο είναι να ενσωματώνετε τις εκπαιδευτικές επισκέψεις σε μνημεία στη διδασκαλία σας;
Ήταν υπέροχη εμπειρία που την αναμέναμε όλοι, μικροί και μεγάλοι, με πολύ ενθουσιασμό και ανυπομονησία. Όλα ξεκίνησαν με αφορμή την ενότητα «η ζωή στην πόλη» του διδακτικού αντικειμένου της Γλώσσας, όπου επεκτείναμε τις προτεινόμενες δράσεις του βιβλίου σε πιο βιωματικές εμπειρίες. Γι΄ αυτό είχα την σκέψη, αφού κάναμε έρευνα για το μετρό, τις διαδρομές, τις οδούς, την ιστορία του τραμ, αφού χρησιμοποιήσαμε χάρτες και περιπλανηθήκαμε εικονικά στις γειτονιές μας και στις γειτονιές του κέντρου της Αθήνας, στην Πλάκα, στα Αναφιώτικα και ψάχνοντας πληροφορίες στο διαδίκτυο, να μην το ζήσουμε από κοντά; Οι μαθητές εντυπωσιάστηκαν με την ιστορία αυτών των δρόμων και των μνημείων που όλοι λίγο πολύ έχουμε περάσει από εκεί, αλλά δεν ξέρουμε που ακριβώς περπατάμε, σε τι χώματα σπουδαία, ποια η ιστορία της ονομασίας των δρόμων, και τι ανεκτίμητης αξίας μνημεία αγγίζουμε στο πέρασμά μας χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε; Γιατί λοιπόν όλο αυτό που το επεξεργαστήκαμε στην οθόνη, στο χαρτί, μέσα από ψηφιακά μέσα, να μην το δούμε από κοντά; Γιατί να μην ζήσουμε και να νιώσουμε και εμείς τουρίστες στην πόλη μας μέσα από μια παιγνιώδη ξενάγηση με επαγγελματία ξεναγό και ακόμα καλύτερα παρέα όλοι μαζί, μικροί μεγάλοι, γονείς, παιδιά, ένα πρωινό Σαββάτου του δροσερού Νοέμβρη, νωρίς το πρωί, όταν ακόμα το κέντρο της Αθήνας δεν έχει μετατραπεί σε έντονη βουή και τα σοκάκια του ιστορικού κέντρου που περιπλανηθήκαμε από τον Κεραμικό μέχρι την Πύλη του Ανδριανού, ήταν τόσο φιλόξενα που μόνο σε μια μεγαλούπολη δεν αισθανόσουν ότι βρισκόσουν. Και ανακοινώθηκε η ιδέα, ήρθα σε επικοινωνία με μια εξαιρετική ξεναγό, συνεργαστήκαμε ώστε να φτιάξω και ένα παιχνίδι κρυμμένου θησαυρού κατά την περιήγηση μας, γιατί είναι 10χρονα παιδιά όπου χρειάζονται ερέθισμα και κίνητρο να ακούσουν, να ψάξουν, να παρατηρήσουν, να αφοσιωθούν στα λόγια και τις εικόνες.
Μετατρέψατε τους μαθητές σε τουρίστες στη πόλη τους, τι αποκόμισαν από αυτή την εμπειρία;
Ήμασταν πραγματικά τουρίστες στην πόλη μας, με την απαραίτητη ενδυμασία, τα ακουστικά όλοι μας στα αυτιά, αφού ήμασταν μεγάλη ομάδα 35 ατόμων, και πριν ξεκινήσουμε τη δίωρη βόλτα μας, χωριστήκαμε σε ομάδες διαγωνιζόμενων του κρυμμένου θησαυρού με έπαθλο βεβαίως στο τέλος. Και οι γονείς αποτέλεσαν τη δική τους ομάδα, με τα χαρτάκια στο χέρι, τα μολύβια και ξεκινήσαμε την αναζήτηση. Αξίζει να σας πω πως το «σενάριο» έλεγε πως η πρόσβαση στο κέντρο θα γίνει με μετρό, αφού ήδη είχαμε μελετήσει στο σχολείο τα πάντα για τις διαδρομές, τους συρμούς και εννοείται είχαμε και τους χάρτες μας στο χέρι ώστε να προσανατολιζόμαστε κάθε φορά. Ήδη είχαμε εξασκηθεί σε διαδρομές και προσανατολισμό με ψηφιακά μέσα. Συναντηθήκαμε σε σταθμό του μετρό, όπου μέσα στον συρμό παρατηρήσαμε τους χάρτες των διαδρομών, τα τούνελ, τους ενδιάμεσους σταθμούς και τις ονομασίες τους και το ξεχωριστό πρωινό μας μόλις ξεκίνησε. Υπήρχε μεγάλος ενθουσιασμός και πραγματικά με εντυπωσίασε το πόσο το απόλαυσαν και οι γονείς. Σχεδόν όλοι μου εκμυστηρεύτηκαν πως και για τους ίδιους ήταν πολύ μεγάλη ευκαιρία να χαλαρώσουν από την πίεση της καθημερινότητας, να νιώσουν στιγμές ξεγνοιασιάς μαζί με τα παιδιά τους, να τα ζήσουν σε άλλους ρυθμούς και βεβαίως πόση πληροφόρηση έλαβαν εκείνο το πρωινό. Μάλιστα κάποιοι ήταν αποφασισμένοι πως θα καθιερώσουν τέτοιες εξορμήσεις στο κέντρο. Μετά το τέλος της ξενάγησης, όλοι μαζί κατευθυνθήκαμε στον Εθνικό κήπο και με σύμμαχό μας τον καιρό, ήπιαμε τον καφέ μας και συζητήσαμε, καθώς τα παιδιά ξεφάντωναν σε μια πανέμορφη παιδική χαρά του Κήπου.
Ποιοι είναι οι βασικοί εκπαιδευτικοί στόχοι που θέτετε κατά τη διάρκεια τέτοιων επισκέψεων;
Οι στόχοι είναι πάντα πολύπλευροι και ανάλογα με την ιδιαιτερότητα της θεματικής κάθε φορά. Πρωταρχικός στόχος είναι η εμπλοκή και γνωριμία των μαθητών με την πολιτιστική μας κληρονομιά, ο εμπλουτισμός των γνώσεων με τρόπο βιωματικό, παιγνιώδη και δημιουργικό που οξύνει τη σκέψη των μαθητών, ερχόμενοι σε άμεση επαφή με την πολιτιστική κληρονομιά, αναγνωρίζοντας τη και αναλύοντας τη. Ο σχεδιασμός της εκάστοτε δράσης θα πρέπει να κινητοποιεί πάντα και να εμπλέκει ενεργά τους μαθητές. Στόχος επίσης είναι η ευαισθητοποίηση για την ανάδειξη και διαφύλαξη του πολιτιστικού μας πλούτου. Επιμέρους στόχοι τέτοιων δράσεων, αλλά παράλληλα μείζονος σημασίας για την ανάπτυξη των διαπροσωπικών σχέσεων και της κοινωνικοποίησης των μαθητών , είναι η υποστήριξη και ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ τους, και μεταξύ των γονιών, η καλλιέργεια κλίματος σεβασμού και εμπιστοσύνης ανάμεσα στα μέλη της ομάδας , καθώς και η καλλιέργεια της κουλτούρας μάθησης και πολιτισμού. Οι δεσμοί της ομάδας και η εξωστρέφεια ενισχύονται. Η αξία μιας τέτοιας εμπειρίας είναι ανεκτίμητη, αφού έξω από τα καθορισμένα πλαίσια της σχολικής μονάδας, οι συμμετέχοντες σε τέτοιου είδους επισκέψεις/δράσεις αλληλοεπιδρούν εποικοδομητικά, ανταλλάσσουν απόψεις, σκέψεις και αποκτούν διανοητικές δεξιότητες και ένα ευρύ φάσμα ικανοτήτων.
Τι κάνετε για να προετοιμάσετε τους μαθητές πριν από την επίσκεψη; Χρησιμοποιείτε συγκεκριμένα υλικά ή δραστηριότητες
Η προετοιμασία των μαθητών πριν από μια εκπαιδευτική επίσκεψη σε μουσείο ή άλλο πολιτιστικό χώρο είναι σημαντική για να εξασφαλίσουμε ότι θα είναι πλήρως ενθουσιασμένοι και έτοιμοι να αξιοποιήσουν στο έπακρο την εμπειρία τους. Αρχικά κάνω μια παρουσίαση του χώρου/μουσείου/μνημείου, για την ιστορία του, τα αντικείμενα του ή πιθανόν τις ειδικές εκθέσεις που θα γνωρίσουμε εκεί. Προβάλλω βίντεο ή φωτογραφίες που σχετίζονται με την επίσκεψη ώστε να ζωντανέψουμε το περιβάλλον και να προκαλέσω το ενδιαφέρον των μαθητών. Δίνω την ευκαιρία στους μαθητές να εκφράσουν τις προσδοκίες τους και να θέσουν ερωτήσεις για την επίσκεψη. Τους ενθαρρύνω και τους καθοδηγώ να εκφράσουν ελεύθερα τι θα ήθελαν να μάθουν ή τι μπορεί να τους φαίνεται πιο ενδιαφέρον για το χώρο και να αναπτύξουν ερωτήσεις που θα ήθελαν να απαντηθούν κατά τη διάρκεια της επίσκεψης. Σχεδόν πάντα οργανώνω ομαδικές δραστηριότητες, και τους αναθέτω να διερευνήσουν συγκεκριμένα εκθέματα του μουσείου και να παρατηρήσουν προσεκτικά. Η ανάθεση ρόλων όπως ιστορικοί, δημοσιογράφοι κτλ τους ενθουσιάζουν πάντα. Προετοιμαζόμαστε να κρατούν σημειώσεις ή να καταγράφουν εντυπώσεις τις οποίες αργότερα θα αξιοποιήσουμε στην τάξη. Τους αρέσουν επίσης πολύ τα παιχνίδια πρόβλεψης. Δίνοντας τους κάποια στοιχεία για την επίσκεψη, προβλέπουν τι θα δουν ή τι θα μάθουν. Αυτή η δραστηριότητα ενισχύει το ενδιαφέρον τους και τους προετοιμάζει να συνδέσουν την τρέχουσα γνώση τους με τις νέες πληροφορίες. Πολύ ενδιαφέρον έχει επίσης όταν δημιουργούμε μια ιστορία ή ένα σκηνικό που να σχετίζεται με τον χώρο της επίσκεψης και φαντάζονται πχ ότι είναι σε μια ανασκαφή σε μια σημαντική χρονική περίοδο και πρέπει να ανακαλύψουν κάτι από το παρελθον. Η χρήση χαρτών επίσης είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα δραστηριότητα προετοιμασίας, όπως στην περίπτωση που περιγράφουμε στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας, όπου καλούνται οι μαθητές να εντοπίσουν διαδρομές, μνημεία, διαδικασία που θα τους βοηθήσει να προγραμματίσουν την περιήγηση και να είναι πιο οργανωμένοι. Θα μπορούσαν να δημιουργήσουν και έναν δικό τους χάρτη ενδιαφερόντων πριν την επίσκεψη, καταγράφοντας εκθέματα ή θέματα που θα ήθελαν να ερευνήσουν.
Συνεργάζεστε με ειδικούς, όπως αρχαιολόγους, ιστορικούς για να εμπλουτίσετε την εμπειρία των μαθητών από ότι είδαμε. Συνεργάζονται εύκολα οι υπηρεσίες των υπουργείων και της πρωτοβάθμιας βαθμίδας σε τέτοιου είδους πρωτοβουλίες;
Μπορώ να πω πως όλα αυτά τα χρόνια της εργασιακής μου εμπειρίας και εμπλοκής με ποικίλα εκπαιδευτικά προγράμματα και δράσεις, δεν αντιμετώπισα δυσκολίες στην συνεργασία και ανταπόκριση από τις υπηρεσίες Υπουργείων ή της πρωτοβάθμιας βαθμίδας σε τέτοιου είδους πρωτοβουλίες. Βέβαια η συνεργασία κάθε φορά με τον άμεσα εξειδικευμένο συνεργάτη, προσφέρει πιο πλούσια εμπειρία σε ,οργάνωση και υλικό, πρωτοτυπία και καινοτομία. Είναι πολύ σημαντικό το άνοιγμα της σχολικής κοινότητας στην κοινωνία και η ενεργός εμπλοκή και συνεργασία των φορέων εκείνων που θα δώσουν πιο σφαιρικά τη γνώση, βιωματικά και δημιουργικά.
Τι ρόλο παίζουν οι γονείς και η σχολική κοινότητα σε αυτές τις δραστηριότητες;
Όπως προανέφερα, η σχέση γονέων και σχολικής κοινότητας είναι καταλυτική. Στόχο και των δύο, γονέων και εκπαιδευτικών επιβάλλεται να είναι η ανιδιοτελής σχέση συνεργασίας, επικοινωνίας , αλληλοσεβασμού και αλληλοϋποστήριξης, αφού ο απώτερος σκοπός γονέων και εκπαιδευτικών είναι η συνολική πρόοδος του παιδιού- μαθητή (γνωστική, συναισθηματική, ψυχοκινητική). Τα οφέλη αυτής της συνεργασίας είναι πολύπλευρά και για τους μαθητές, τους γονείς και το σχολείο , αλλά και για την ευρύτερη κοινωνία.
Υπήρξε κάποια στιγμή που είδατε έναν μαθητή να εμπνέεται από μια τέτοια δραστηριότητα;
Βεβαίως και νιώθω πολύ περήφανη γι’ αυτό. Έχω αρκετές περιπτώσεις μαθητών μου που τώρα είναι ενήλικες 25 και 30 χρονών , με οικογένειες κάποιοι, επαγγελματικά αποκατεστημένοι ή φοιτητές που με συναντούν στα μέρη που για χρόνια δίδασκα και ακόμα μου μιλάνε για στιγμές που ζήσαμε στο Δημοτικό και αναπολούμε τέτοιες επισκέψεις, δράσεις και στιγμές .Είναι πολύ συγκινητικό το πόσο κάποια παιδιά μου, μαθητές μου εμπνεύστηκαν να ακολουθήσουν το επάγγελμα του αρχαιολόγου από μια εικονική ανασκαφή, τη σχολή Καλών Τεχνών από μια επίσκεψη στην Πινακοθήκη και την συνέντευξη με έναν ζωγράφο .
Θα ήθελα και την προσωπική σας άποψη για την ευρύτερη εικόνα που παρουσιάζει ο εκπαιδευτικός τομέας τώρα; Θεωρείτε πως έχουν αλλάξει τα δεδομένα προς το καλύτερο;
Ο εκπαιδευτικός τομέας σήμερα διανύει μια περίοδο σημαντικών αλλαγών, με τη συνύπαρξη της παραδοσιακής διδασκαλίας και των νέων μεθόδων ψηφιακής και εξατομικευμένης μάθησης. Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να προσαρμοστούν στις νέες απαιτήσεις της εποχής, να υποστηρίξουν την προσωπική ανάπτυξη των μαθητών και να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον μάθησης που προάγει την κοινωνική, συναισθηματική και διανοητική ανάπτυξη. Όμως υπάρχουν και αρκετά αρνητικά στοιχεία που σχετίζονται με την σύγχρονη εκπαιδευτική πραγματικότητα. Αυτά τα προβλήματα ενδέχεται να περιορίζουν την αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων και να επιφέρουν σημαντικές προκλήσεις για μαθητές, εκπαιδευτικούς και συστήματα εκπαίδευσης γενικότερα. Για παράδειγμα, η υπερφόρτωση του εκπαιδευτικού προγράμματος και τα πολυάριθμα μαθήματα και πλέον τα πολυάριθμα τμήματα, η ατελείωτη ύλη και οι αυξημένες απαιτήσεις σε γνωστικό επίπεδο και χρόνο, οι ανισότητες στην πρόσβαση στην εκπαίδευση, το αυξημένο άγχος των μαθητών και οι ψυχολογικές πιέσεις, η έλλειψη πόρων και υποδομών που δημιουργεί ανισότητες στην ποιότητα της εκπαίδευσης που λαμβάνουν οι μαθητές. Επίσης η αυξημένη χρήση της τεχνολογίας στην εκπαίδευση, αν και παρέχει πολλαπλά οφέλη, μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική εξάρτηση από την οθόνη και την απομάκρυνση από διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις. Η έλλειψη επαρκούς εκπαίδευσης και υποστήριξης για τους δασκάλους, είτε σε επίπεδο τεχνολογίας είτε σε επίπεδο παιδαγωγικών μεθόδων, μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα της διδασκαλίας και τη μάθηση των μαθητών. Τέλος ένας ακόμη τομέας που θα πρέπει να μας προβληματίσει είναι οι σχέσεις μεταξύ σχολείου και οικογένειας που το τελευταίο διάστημα αποτελεί θέμα συζητήσεων της επικαιρότητας, λόγω συγκρούσεων, εντάσεων, απειλών, μηνύσεων μεταξύ εκπαιδευτικών και γονέων, χρήση σωματικής και λεκτικής βίας, καθώς και οι παραβατικές συμπεριφορές ανηλίκων που έχουν γίνει μάστιγα.
Ζωή Θανάση