Η κατάσταση κατά το παρελθόν ήταν πολύ πιο εύκολη ως προς την επιλογή του στεγαστικού δανείου, καθώς οι τράπεζες με εύκολες διαδικασίες δάνειζαν ασύστολα τα νοικοκυριά για την αγορά ακινήτων. Τότε και οι δανειολήπτες ένιωθαν σίγουροι για την αντιμετώπιση των υποχρεώσεων, μιας που «λεφτά υπήρχαν».
Πλέον όμως τα στοιχεία άλλαξαν και η καθημερινότητα άλλαξε, με αποτέλεσμα όσοι δανειολήπτες δυσκολεύονται στην αποπληρωμή του στεγαστικού τους δανείου να κινδυνεύουν να χάσουν το σπίτι τους.
Τόσο η αύξηση των επιτοκίων όσο και το αυξημένο κόστος ζωής, λόγω του κύματος ακρίβειας, έχουν διαμορφώσει συνθήκες ασφυξίας στα νοικοκυριά, που αναζητούν απεγνωσμένα λύσεις για να μη χάσουν τα σπίτια τους.
Το πρόβλημα είναι πολύ πιο έντονο για τους λεγόμενους ευάλωτους και για όσους δεν διαθέτουν τα εισοδήματα του πρόσφατου παρελθόντος για να είναι συνεπείς στις δεσμεύσεις που έχουν αναλάβει.
Πρόσφατη έρευνα του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ έδειξε το μέγεθος του προβλήματος, καθώς έγινε σαφές ότι ελλοχεύει ο κίνδυνος απώλειας της α’ κατοικίας, λόγω της αδυναμίας αποπληρωμής του στεγαστικού δανείου.
Είναι χαρακτηριστικό ότι από τα νοικοκυριά που διαμένουν σε ιδιόκτητο σπίτι και έχουν στεγαστικό δάνειο:
-το 8,6% (8,1% το αντίστοιχο ποσοστό το 2021) δήλωσε πως δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις δανειακές του υποχρεώσεις,
-το 12,9% (7,2% το αντίστοιχο ποσοστό το 2021) δήλωσε πως μάλλον δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις δανειακές του υποχρεώσεις.
Τα αυξημένα ποσοστά καθυστερημένων τραπεζικών υποχρεώσεων για στεγαστικά δάνεια, που καταγράφονται για το 2022 σε σχέση με το 2021, σύμφωνα με τους αναλυτές του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ, πιθανότατα σχετίζονται με την αύξηση στα επιτόκια.
Η εκτίμηση που κυριαρχεί είναι ότι η απότομη και σημαντική άνοδος στα επιτόκια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, έχει οδηγήσει σε αύξηση των μηνιαίων δόσεων των στεγαστικών δανείων ακόμα και έως 30%.
Όπως γίνεται αντιληπτό διαμορφώνεται μια εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση, όπου χιλιάδες οικογένειες που έχουν στεγαστικό δάνειο, ζουν με τον εφιάλτη ότι θα χάσουν το σπίτι τους λόγω οφειλών.
Από την έρευνα προκύπτει ότι το 14,4% (11,3% το αντίστοιχο ποσοστό το 2021) των νοικοκυριών εξέφρασε τον φόβο απώλειας του ακινήτου λόγω αδυναμίας πληρωμής των υποχρεώσεων προς τις τράπεζες ή το Δημόσιο.
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, το ερώτημα που τίθενται είναι τι μπορούν να κάνουν τα νοικοκυριά που έχουν χρέη είτε προς τις τράπεζες είτε προς το δημόσιο, προκειμένου να σώσουν την α’ κατοικία τους.
Η απάντηση στο ερώτημα “και τώρα τι;” δεν είναι εύκολη, καθώς σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από τη διάθεση που υπάρχει στο νοικοκυριό να έρθει σε συμφωνία και να αρχίσει να αποπληρώνει την οφειλή του.
Όπως γίνεται αντιληπτό, η στάση πληρωμών, δεν είναι η λύση και το βέβαιο είναι πώς όσοι την ακολουθήσουν θα βρεθούν αντιμέτωποι με δραματικές εξελίξεις που θα ανατρέψουν τα κεκτημένα της ζωής τους.
Οι πλειστηριασμοί άλλωστε έχουν ανεβάσει στροφές, κάτι που σημαίνει ότι όσοι έχουν οφειλές και δεν θέλουν να χάσουν το σπίτι τους θα πρέπει να βρουν διέξοδο σε κάποια από τις επτά λύσεις που προτείνει το υπουργείο Οικονομικών.
Εξωδικαστικός με «κούρεμα» χρέους
Η πρώτη λύση είναι η προσφυγή στον Εξωδικαστικό Μηχανισμό Ρύθμισης Οφειλών, που δίνει μεγάλη ανάσα στους δανειολήπτες για να σώσουν το σπίτι τους και μάλιστα με “κούρεμα” χρέους.
Εξειδικευμένοι δικηγόροι τονίζουν ότι αποτελεί μία ολιστική και βιώσιμη λύση για ιδιώτες, επιχειρήσεις και ελεύθερους επαγγελματίες, καθώς και για νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου που δεν επιδιώκουν οικονομικό σκοπό, αλλά ασκούν οικονομική δραστηριότητα, για τη συνολική ρύθμιση των οφειλών τους προς το Δημόσιο, Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης, τράπεζες και servicers.
Ο εξωδικαστικός παρέχει τη δυνατότητα ρύθμισης οφειλών και υπέρ τρίτων, που εισπράττονται από τη φορολογική διοίκηση. Μέσω του Μηχανισμού οι οφειλέτες έχουν τη δυνατότητα να ρυθμίζουν το σύνολο των χρεών τους, εξασφαλίζοντας μία αυτοματοποιημένη λύση και αποφεύγοντας τις δικαστικές διαδικασίες.
Δικαίωμα υποβολής αίτησης έχουν όλοι οι οφειλέτες (φυσικά και νομικά πρόσωπα) με ποσό οφειλών που υπερβαίνει τα 10.000 ευρώ για ληξιπρόθεσμες, ενήμερες ή εξυπηρετούμενες οφειλές, εάν αποδεικνύεται επιδείνωση της οικονομικής κατάστασής τους κατά ποσοστό τουλάχιστον 20%.
Τα οφέλη της ένταξης στον Μηχανισμό είναι:
-η αναστολή των μέτρων ατομικής και συλλογικής αναγκαστικής εκτέλεσης κατά του οφειλέτη (π.χ. πλειστηριασμοί και κατασχέσεις), εφόσον τηρείται η ρύθμιση,
-η έκδοση αποδεικτικού φορολογικής και ασφαλιστικής ενημερότητας.
-η ρύθμιση των δανείων που έχουν εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου,
-έως 240 δόσεις για αποπληρωμή οφειλών προς το Δημόσιο και τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης και έως 420 δόσεις προς χρηματοπιστωτικούς φορείς,
-η δυνατότητα διαγραφής βασικής οφειλής, τόκων, προστίμων & προσαυξήσεων,
-η μερική διαγραφή χρέους, ενώ αποφεύγεται η προσφυγή σε δικαστικές λύσεις. Προϋπόθεση είναι η απόδειξη πραγματικής οικονομικής αδυναμίας από την πλευρά του οφειλέτη, των συνοφειλετών, καθώς και των εγγυητών.
Διμερείς συμφωνίες με τράπεζες
Η πρώτη δυνατότητα που έχουν στη διάθεσή τους οι δανειολήπτες είναι οι απευθείας διμερείς συμφωνίες με τις τράπεζες ή τους servicers, προκειμένου να ρυθμίσουν τις οφειλές τους ανάλογα με την πολιτική του κάθε οργανισμού.
Με στόχο την διευκόλυνση των δανειοληπτών, την περαιτέρω προστασία τους και την διασφάλιση της διαφάνεια στις σχέσεις με τους servicers ισχύουν πλέον αυστηροί κανόνες για την ορθή και προσωποποιημένη ενημέρωση των οφειλετών. Ειδικότερα, μέσω ειδικής ψηφιακής πλατφόρμας που θα ενημερώνεται κατ’ ελάχιστον σε μηνιαία βάση θα πρέπει να παρέχεται αναλυτική ενημέρωση προς τους οφειλέτες.
Ο οφειλέτης θα μπορεί να βλέπει τα στοιχεία αυτά εισερχόμενος με χρήση του κωδικού του σε ειδική εφαρμογή στις ιστοσελίδες των servicers (κατ’ αναλογία με το web banking των τραπεζών).
Το νέο αυτό σύστημα προσωποποιημένης πληροφόρησης θα πρέπει να τεθεί σε λειτουργία το αργότερο έως τις 31 Μαρτίου 2024.
Έως τότε οι servicers υποχρεούνται να παρέχουν εγγράφως τις πληροφορίες αυτές (ύψος οφειλής, δόσεις, επιτόκιο κ.λπ.) σε κάθε δανειολήπτη μετά από αίτησή του σε προθεσμία 30 ημερών.
Αξιοποιώντας τη Διαδικασία Επίλυσης Καθυστερήσεων (ΔΕΚ) του Κώδικα Δεοντολογίας, οι δανειολήπτες μπορούν να ρυθμίσουν τις οφειλές τους προς τις τράπεζες και τους servicers, υποβάλλοντας δήλωση στην ειδική ψηφιακή πλατφόρμα, που έθεσε σε λειτουργία η Γενική Γραμματεία Χρηματοπιστωτικού Τομέα & Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους.
Δυνατότητα ένταξης έχουν όλοι οι δανειολήπτες (μισθωτοί, συνταξιούχοι, εργαζόμενοι, ελεύθεροι επαγγελματίες, αυτοαπασχολούμενοι, εταίροι και μικρές επιχειρήσεις με ετήσιο κύκλο εργασιών έως 1 εκατ. ευρώ) εκτός των μεσαίων και μεγάλων επιχειρήσεων.
Οι λύσεις που παρέχει ο Κώδικας Δεοντολογίας μπορεί να είναι η προσωρινή ή η οριστική διευθέτηση των δανείων που δύναται να περιλαμβάνει, για παράδειγμα, την επιμήκυνση της διάρκειας αποπληρωμής του δανείου, τη μειωμένη δόση πληρωμής, την προσωρινή καταβολή μόνο τόκων, το διαχωρισμό της οφειλής, τη διαγραφή μέρους της συνολικής απαίτησης.
Στο πλαίσιο του Κώδικα Δεοντολογίας ρυθμίζονται οφειλές χρηματοπιστωτικά ιδρύματα εκτός εκείνων που έχουν ήδη καταγγελθεί πριν από την 1.1.2015 και υπερβαίνουν:
-τα 1.000€ στην περίπτωση απαιτήσεων έναντι δανειοληπτών φυσικών προσώπων,
-τα 5.000€, σε περιπτώσεις δανειοληπτών νομικών προσώπων – πολύ μικρών επιχειρήσεων.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι πρέπει να υποβληθεί διακριτή αίτηση ανά χαρτοφυλάκιο του εκάστοτε χρηματοδοτικού φορέα.
Ειδικά για τους ευάλωτους οφειλέτες, σημαντική είναι η κατάθεση στην αίτηση και της Βεβαίωσης ευάλωτου οφειλέτη στο πλαίσιο της διαπραγμάτευσης ευνοϊκότερων όρων διακανονισμού με τους χρηματοπιστωτικούς φορείς.
Δυνατότητα επαναγοράς της κατοικίας
Mε το νέο πλαίσιο προστασίας της πρώτης κατοικίας, οι ευάλωτοι οφειλέτες μπορούν να αποφύγουν την έξωση, να «παγώσουν» αποφάσεις αναγκαστικής εκτέλεσης, να διασφαλίσουν τη στέγασή τους και να αξιοποιήσουν μία ακόμα ευκαιρία για να αποκτήσουν και πάλι, με προνομιακούς όρους την πρώτη κατοικία τους.
Προϋπόθεση είναι η έκδοση της Βεβαίωσης Ευάλωτου Οφειλέτη και η ένταξη στη συνέχεια στο Ενδιάμεσο Πρόγραμμα Στήριξης της πρώτης κατοικίας τους με τη δυνατότητα επαναγοράς της στο μέλλον μέσω του αναβαθμισμένου Φορέα Απόκτησης και Επαναμίσθωσης ακινήτων.
Η Βεβαίωση εκδίδεται, επίσης, για όλα τα φυσικά πρόσωπα που έχουν κηρυχθεί σε πτώχευση ή έχει κατασχεθεί η κύρια κατοικία τους, πρόκειται να υποβάλλουν αίτηση στον Εξωδικαστικό Μηχανισμό ρύθμισης οφειλών ή στον Κώδικα Δεοντολογίας.
Με την υποβολή της αίτησης η πλατφόρμα διενεργεί σχετικούς ελέγχους (π.χ. εισοδημάτων, περιουσίας κ.λπ.), με σκοπό την πρόληψη / αντιμετώπιση των στρατηγικών κακοπληρωτών.
Η Βεβαίωση εκδίδεται εντός 30 ημερών και παραμένει σε ισχύ για 3 μήνες.
Στεγαστικό Επίδομα ΟΠΕΚΑ
Το Στεγαστικό Επίδομα είναι ένα προνοιακό πρόγραμμα επιδότησης ενοικίου, που χορηγείται από τον ΟΠΕΚΑ, σε νοικοκυριά που μισθώνουν την κύρια κατοικία τους, μετά την υποβολή ηλεκτρονικής αίτησης και έχει διάρκεια έξι μήνες.
Μετά την πάροδο των έξι μηνών ο δικαιούχος μπορεί να επανυποβάλλει αίτηση ένταξης.
Το επίδομα έχει ως ανώτατο όριο τα 210 ευρώ μηνιαίως, ανεξαρτήτως της σύνθεσης του νοικοκυριού. Οι δικαιούχοι ορίζονται με ένα τρίπτυχο κριτηρίων: εισοδηματικά, περιουσιακά και διαμονής.
«Στέγαση και Εργασία»
Το πρόγραμμα «Στέγαση και Εργασία για τους αστέγους» στοχεύει στην άμεση μετάβαση αστέγων σε αυτόνομη διαβίωση, παρέχοντας υπηρεσίες στέγασης, ψυχοκοινωνικής στήριξης, εργασιακής επανένταξης και διασύνδεσης με τις υπάρχουσες πολιτικές επιδοματικής στήριξης.
Το πρόγραμμα προκηρύσσεται κάθε δύο χρόνια από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης και υλοποιείται από 43 Δήμους της χώρας, ενώ διαχειριστική Αρχή του προγράμματος είναι ο ΟΠΕΚΑ.
Οι ωφελούμενοι έχουν πρόσβαση σε:
-επιδότηση ενοικίου για 24 μήνες,
-επιδότηση για λειτουργικές ανάγκες του νοικοκυριού (οικοσκευή και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας),
-επιδότηση εργασίας για 12 μήνες,
-επιδότηση ασφαλιστικών εισφορών για επιπλέον12 μήνες,
-υπηρεσίες κατάρτισης και εκπαίδευσης,
-συμβουλευτική και κοινωνική στήριξη,
-διασύνδεση με συμπληρωματικές υπηρεσίες και παροχές.
Ρυθμίσεις 24 δόσεων
Για τις τακτικές οφειλές σε εφορία και ασφαλιστικά ταμεία (όπως, ΦΠΑ, φόρο εισοδήματος, ΕΝΦΙΑ, ασφαλιστικές εισφορές), οι οφειλέτες έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν την πάγια ρύθμιση και να τις εξοφλήσουν σε έως 24 δόσεις.
Η ελάχιστη δόση έχει οριστεί σε 30 ευρώ για οφειλές προς την ΑΑΔΕ και 50 ευρώ για οφειλές προς τον ΕΦΚΑ.
Η ρύθμιση πάντως παύει να ισχύει στην περίπτωση κατά την οποία δεν καταβληθούν δύο συνεχόμενες δόσεις.
Στο πλαίσιο της ρύθμισης επιτρέπεται η καθυστέρηση πληρωμής μίας δόσης ανά δωδεκάμηνο και η καταβολή της γίνεται υποχρεωτικά μέχρι την ημερομηνία καταβολής της επόμενης δόσης με προσαύξηση εκπρόθεσμης καταβολής κατά 15%.
Για οφειλές προς την ΑΑΔΕ, η αίτηση υποβάλλεται ηλεκτρονικά μέσω της ιστοσελίδας της ΑΑΔΕ μαζί με σχετική υπεύθυνη δήλωση στην εφαρμογή του συστήματος ΤAXISnet.
Για οφειλές προς τον ΕΦΚΑ η αίτηση υποβάλλεται ηλεκτρονικά μέσω της ιστοσελίδας Φορέα και προϋπόθεση είναι η πιστοποίηση των οφειλετών στις Ηλεκτρονικές Υπηρεσίες Κ.Ε.Α.Ο.