Η κατάσταση με την ακρίβεια στην Ελλάδα καθίσταται όλο και δυσκολότερη, με αποτέλεσμα η αποταμίευση να κινείται σε χαμηλά επίπεδα. Οι συνθήκες έχουν αρχίσει να δυσκολεύουν εδώ και αρκετούς μήνες.
Το πασίγνωστο γνωμικό για την αποταμίευση λέει «φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι» και αποτελεί μια από τις συνταγές που μας μάθαιναν από μικρά παιδιά, όταν μας έβαζαν να γράφουμε και εκθέσεις Αλλά, ενώ οι περισσότεροι θα ήθελαν να βάζουν κάτι στην άκρη για το μέλλον, για πολλούς αυτό το «κάτι» είναι μικρό, όμως για άλλους, όπως για τους περισσότερους Έλληνες, έχει καταστεί αδύνατο.
Η αποταμίευση
Αποκαλυπτικά είναι τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ) σύμφωνα με τα οποία η αποταμίευση το α΄ τρίμηνο του τρέχοντος έτους κινήθηκε σε αρνητικό έδαφος (-8,1%). Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι ξοδεύουμε περισσότερα από το ακαθάριστο διαθέσιμο εισόδημά μας, είτε αντλώντας από τις αποταμιεύσεις είτε δανειζόμενοι από τις τράπεζες.
Ειδικότερα, κατά το 1ο τρίμηνο του 2024, το διαθέσιμο εισόδημα του τομέα των νοικοκυριών και των μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων που εξυπηρετούν νοικοκυριά (ΜΚΙΕΝ) αυξήθηκε κατά 1,1% σε σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους, από 34,74 δισ. ευρώ σε 35,13 δισ. ευρώ.
Παράλληλα, η τελική καταναλωτική δαπάνη αυξήθηκε κατά 6,9% σε σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους, από 35,5 δισ. ευρώ σε 38 δισ. ευρώ.
Tο ποσοστό αποταμίευσης, που ορίζεται ως η ακαθάριστη αποταμίευση προς το ακαθάριστο διαθέσιμο εισόδημα, ήταν -8,1% το α’ τρίμηνο του 2024, σε σύγκριση με -2,2% το α’ τρίμηνο του 2023.
Όπως προκύπτει, άλλωστε και από ειδική μελέτης της Eurobank με θέμα «Η αποταμίευση στην Ελλάδα – Γιατί δεν αποταμιεύουμε», η Ελλάδα είχε τη χαμηλότερη εθνική αποταμίευση ως ποσοστό του ΑΕΠ, με τον μέσο όρο να ανέρχεται σε μόλις 9% του ΑΕΠ έναντι 25% για την Ευρωζώνη.
Από την πλευρά του, ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ), Γιάννης Στουρνάρας είχες τονίσει ότι «το λεγόμενο “κενό αποταμίευσης”, με άλλα λόγια το έλλειμμα της αποταμίευσης σε σχέση με τις επενδύσεις, αποτυπώνει τις διαρθρωτικές αδυναμίες του ελληνικού παραγωγικού υποδείγματος και την υψηλή εξάρτηση της χώρας από εξωτερική χρηματοδότηση».
Η Ελλάδα καταλαμβάνει την τελευταία θέση στην αποταμίευση όχι μόνο στην ευρωζώνη, αλλά και σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες. Το ποσοστό αποταμίευσης των νοικοκυριών στην Ελλάδα είναι σημαντικά χαμηλότερο από τα αντίστοιχα της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Ιταλίας, καθώς επίσης και της Ευρωζώνης.
Η χαμηλή αποταμίευση των νοικοκυριών αποδίδεται, μεταξύ άλλων, στο υψηλό ποσοστό της παραοικονομίας που ευνοεί την κατανάλωση, αλλά όχι την αποταμίευση καθώς και στα χαμηλά επιτόκια καταθέσεων προθεσμίας σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, που και αυτά αποθαρρύνουν την ιδιωτική αποταμίευση.
Οι οικονομολόγοι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου καθώς θεωρούν ότι οικονομία χωρίς αποταμίευση είναι εκτεθειμένη σε κινδύνους, λόγω της αύξησης των εξωτερικών της υποχρεώσεων και της εξάρτησής της σε συνεχείς ροές εξωτερικού δανεισμού.
Ανίκητο εμφανίζεται το τέρας της ακρίβειας, χωρίς ακόμη να έχει μπει ο χειμώνας, επομένως και οι αποδείξεις από το πετρέλαιο θέρμανσης. Τα καρότσια στο σούπερ μάρκετ είναι πια πολλά, αφού οι περισσότεροι αρκούνται σε καλαθάκια, οι προσφορές και τα φθηνότερα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας γίνονται ανάρπαστα και η συζήτηση για την οικονομική δυσπραγία έχει επιστρέψει εντόνως στην κοινωνία.
Τα διάφορα pass προσέφεραν μια κάποια ανακούφιση, ωστόσο πλέον δεν είναι διαθέσιμα ως όπλο στη φαρέτρα της κυβέρνησης, αν και δεν αποκλείεται εξαντλώντας κάθε δημοσιονομικό περιθώριο και με το βλέμμα στην κοινωνική δυσαρέσκεια που καταγράφεται πλέον σε όλες τις δημοσκοπήσεις η κυβέρνηση να φροντίσει να δώσει κάποιο μποναμά τα Χριστούγεννα.
Η υπεραπόδοση των φορολογικών εσόδων, που σε σημαντικό βαθμό οφείλεται ακριβώς στην ακρίβεια, της εξασφαλίζει αυτήν την ευελιξία. Ήδη υπάρχουν διαρροές για διανομή επιταγής ακρίβειας για τα ευάλωτα νοικοκυριά λίγο πριν τα Χριστούγεννα.
Ωστόσο σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες ο αριθμός των δικαιούχων θα είναι μικρός, αφού θα τεθούν αυστηρά εισοδηματικά κριτήρια, γεγονός που σημαίνει ότι το πρόβλημα παραμένει και απαιτεί λύση.
Αν δεν αυξηθούν οι μισθοί το πρόβλημα δεν λύνεται τονίζουν τα εργατικά συνδικάτα, αποδεικνύοντας με χαρτί και με μολύβι ότι τις αυξήσεις που έγιναν στους μισθούς τις «κατάπιε» ο πληθωρισμός. Σοκάρει το εύρημα ότι οι τιμές των πιο βασικών ειδών διατροφής αυξάνονται έως και επτά φορές ταχύτερα από τους μισθούς.
Η ακρίβεια τρέχει με τέτοιους ρυθμούς που αφοπλίζει την κυβέρνηση η οποία επιχειρεί να τη δαμάσει με «καρτελάκια μείωσης τιμής» και «καλάθι του καταναλωτή», αλλά και πρόστιμα και απειλές προς τις πολυεθνικές.
Την ίδια ώρα ανησυχητικοί δείκτες όπως αυτός του ποσοστού του πληθυσμού που βρίσκεται στο κατώφλι της φτώχειας, αλλά και εικόνες στις γειτονιές και στα σούπερ μάρκετ ξυπνούν μνήμες από τα πέτρινα μνημονιακά χρόνια: αντικλεπτικά σε μπουκάλια λάδι, μισοάδεια καρότσια, αγορά μικρών ποσοτήτων κρέατος, γκρίνιες στις πολυκατοικίες για το αν θα προμηθευτούν ή όχι πετρέλαιο.
Ο τζίρος των προϊόντων σε προσφορά έχει αυξηθεί κατά 25,1%
Η ακρίβεια τρώει τις αυξήσεις των μισθών
Είναι χαρακτηριστική η έρευνα Συνομοσπονδίας Ευρωπαϊκών Συνδικάτων (ΣΕΣ) καταδεικνύει ότι ο μισθός των Ευρωπαίων εργαζομένων εξακολουθεί να μειώνεται σε πραγματικούς όρους, παρά το γεγονός ότι οι εταιρείες σημειώνουν κέρδη πέραν του πληθωρισμού.
Όπως σημειώνεται στη σχετική έρευνα των Ευρωπαϊκών Συνδικάτων, οι τιμές των πιο βασικών ειδών διατροφής συνεχίζουν να αυξάνονται έως και επτά φορές ταχύτερα από τους μισθούς, κάνοντας δύσκολη τη διαβίωση για εκατομμύρια πολίτες στην ΕΕ.
Σύμφωνα με την έρευνα για τις αμοιβές των Ευρωπαίων εργαζομένων, αν ληφθεί υπόψη ο πληθωρισμός, η αξία των μισθών έχει μειωθεί φέτος σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ αντίθετα, έχουν αυξηθεί τα κέρδη των εταιρειών κατά σχεδόν 2% σε πραγματικούς όρους.
Κέρδη
Η Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων υπογραμμίζει, παράλληλα, οι πραγματικοί μισθοί μειώθηκαν, αλλά τα πραγματικά κέρδη αυξήθηκαν σε εννέα κράτη-μέλη, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας. Σε άλλα δέκα κράτη-μέλη, οι αυξήσεις των πραγματικών κερδών ήταν υψηλότερες από τις αυξήσεις των πραγματικών μισθών.
«Οι μισθοί δεν είναι η αιτία του πληθωρισμού. Οι εργαζόμενοι είναι τα θύματα αυτής της κρίσης, με την αξία των μισθών τους να πέφτουν ενώ οι τιμές των καθημερινών καταναλωτικών αγαθών αυξάνονται. Αυτή η κατάσταση επιδεινώνει τις υπάρχουσες ανισότητες, με τους χαμηλόμισθους εργαζόμενους και τα ευάλωτα άτομα να πλήττονται περισσότερο» σημειώνει η Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων.
Η έρευνα Συνομοσπονδίας Ευρωπαϊκών Συνδικάτων δείχνει ότι οι μισθοί στην Ευρώπη έχουν μειωθεί, ενώ αντίθετα έχουν αυξηθεί τα κέρδη των εταιρειών
Οι μεγαλύτερες μειώσεις των πραγματικών μισθών σημειώθηκαν στην Τσεχία (-5%) και στην Ιταλία (-2%), όπου τα πραγματικά κέρδη αυξήθηκαν», ενώ οι σημαντικότερες αυξήσεις των πραγματικών κερδών σημειώθηκαν στη Σλοβακία (+8%) και στη Ρουμανία (+7%), όπου η αύξηση των πραγματικών μισθών ήταν αρνητική.
«Οι εργοδότες, οι κυβερνήσεις και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν όλοι την ευθύνη να αναλάβουν επείγουσα δράση για την αντιμετώπιση της κρίσης του κόστους ζωής, διασφαλίζοντας αυξήσεις μισθών, έκτακτη στήριξη για οικογένειες που αγωνίζονται, ανώτατα όρια τιμών, φορολογία και αναδιανομή των κερδών και του πλεονάζοντος πλούτου» προσθέτει η ΣΕΣ.
Τα απλησίαστα προϊόντα
Ενδεικτικά για την κατεύθυνση των καταναλωτών είναι τα στοιχεία της εταιρείες Circana, τα δείχνουν ότι το 1/4 του τζίρου (25,1%) των σούπερ μάρκετ προέρχεται από τις προσφορές που βάζουν οι επιχειρήσεις στο σύνολο των κωδικών ευρείας κατανάλωσης.
Ο τζίρος των συγκεκριμένων προϊόντων αυξήθηκε κατά 9,9%, ενώ οι τιμές ανά τεμάχιο αυξήθηκαν κατά 8,8%. Είναι χαρακτηριστικό ότι το λάδι πωλείται σε τιμές παραγωγού 106% υψηλότερες από πέρυσι, ενώ αυξήσεις 31% σημειώθηκαν σε λαχανικά – οπωροκηπευτικά και 25% στα φρούτα. Αντίθετα, πτωτικές είναι οι τιμές παραγωγού σε δημητριακά – σπόρους που καταγράφουν μείωση κατά 19,4%.
Την ώρα που η κυβέρνηση ανακοινώνει ότι τα προϊόντα που έχουν ενταχθεί στην πρωτοβουλία «Μόνιμη Μείωση Τιμής» φτάνουν στα 770 (έναντι του αρχικού στόχου των 500) και πανηγυρίζει λέγοντας ότι «συνεχίζουμε με αποφασιστικότητα την προσπάθειά μας να στηρίξουμε τα νοικοκυριά και τους ευάλωτους συμπολίτες μας, δίνοντας καθημερινά τη μάχη με την ακρίβεια», αρκετοί είναι εκείνοι που εστιάζουν στις εταιρείες που συμμετέχουν σε αυτό το project.
Μεταξύ των εταιρειών που μπήκαν στο «ταμπελάκι» του -5% είναι και οι δύο πολυεθνικές που τιμωρήθηκαν με πρόστιμο ενός εκατ. ευρώ έκαστη.
Είναι ενδεικτικό ότι μεταξύ των εταιρειών που έβαλαν το ταμπελάκι του -5% σε δεκάδες προϊόντα τους είναι οι δύο πολυεθνικές που το υπουργείο Ανάπτυξης επέβαλε πρόστιμα ύψους ενός εκατομμυρίου σε κάθε μία.
Σύμφωνα με κύκλους του υπουργείου, οι δύο επιχειρήσεις έσπευσαν να δείξουν ότι συμμορφώθηκαν με τις κυβερνητικές αποφάσεις, ωστόσο είναι πολλοί οι παράγοντες της αγοράς που υπογραμμίζουν ότι μια μείωση της τάξης του 5% μοιάζει με σταγόνα στον ωκεανό των κερδών που έχουν οι δύο εταιρείες, λόγω του χαρακτήρα των προϊόντων που πωλούν.
Σε κίνδυνο φτώχειας τα νοικοκυριά
Από τη μία πλευρά η συνεχιζόμενη ακρίβεια και από την άλλη τα ανεπαρκή εισοδήματα δείχνουν ότι αναμένεται να διογκωθούν οι δυσκολίες για τα ελληνικά νοικοκυριά.
Όπως υπογραμμίζει το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής, το 17,4% του πληθυσμού της χώρας απειλείται από τον κίνδυνο φτώχειας.
Στον υπολογισμό του συγκεκριμένου δείκτη λαμβάνεται υπόψη μόνο η ισοδύναμη δαπάνη με τρόπο κτήσης την αγορά (17,1% το 2021), ενώ ο δείκτης μειώνεται στο 13,4% του πληθυσμού (12,2% το 2021), όταν λαμβάνονται υπόψη όλες οι καταναλωτικές δαπάνες, ανεξάρτητα από τον τρόπο κτήσης (τεκμαρτό ενοίκιο από ιδιοκατοίκηση, ιδιοπαραγόμενα αγαθά, αγαθά και υπηρεσίες παρεχόμενες δωρεάν από τον εργοδότη, άλλα νοικοκυριά, μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, κράτος κ.λπ.).
Την ίδια ώρα, οι ανατιμήσεις στα είδη διατροφής, οδηγούν τα νοικοκυριά να δαπανούν όλο και περισσότερα στις συγκεκριμένες ανάγκες, αγοράζοντας ωστόσο λιγότερα αγαθά, λόγω και της μείωσης του διαθέσιμου εισοδήματος σε πραγματικούς όρους.
Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, ο πληθωρισμός στην Ελλάδα το 2022 προκάλεσε μείωση έως και 2% του διάμεσου ισοδύναμου διαθέσιμου εισοδήματος, παρά την αύξηση του βασικού μισθού και τα επιδόματα ή τις επιδοτήσεις στους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος.
Όπως σημειώνει η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι ονομαστικές τιμές των εισοδημάτων αυξήθηκαν σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, ωστόσο τα ποσά αυτά «ροκανίστηκα» από τις μεγάλες ανατιμήσεις σε αγαθά και προϊόντα.