Οι κίνδυνοι της ψηφιακής εποχής, η αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής πρόκλησης και η δυναμική της ελληνικής γλώσσας τέθηκαν στο επίκεντρο συνέντευξης που παραχώρησε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος στον Γεώργιο Ι. Ανδρουτσόπουλο, αναπληρωτή καθηγητή της Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο ένθετο «Πανεπιστήμιο Αθηνών» του ΕΚΠΑ που κυκλοφόρησε με «Το Βήμα της Κυριακής», χθες, 25 Μαΐου.
Ο Προκαθήμενος της Ορθοδοξίας εκφράζει τις σκέψεις του, για κοινωνική δικαιοσύνη, την αναζήτηση της ομόνοιας, τη σωτηρία που έρχεται μέσα από την προσφορά και από την αλληλεγγύη, αλλά συνάμα εκφράζει και τις οικολογικές του ανησυχίες.
Ακολουθεί η συνέντευξη του Παναγιωτάτου:
-Παναγιώτατε,
Σας ευχαριστώ θερµά, εκ µέρους της πανεπιστηµιακής κοινότητας, για την τιµή και την ευκαιρία της συνοµιλίας µας. Ας ξεκινήσουµε από τους νέους. Η µία -η θετική- πλευρά είναι ότι οι φοιτήτριες και οι φοιτητές του Πανεπιστηµίου µας καταγράφουν άριστες επιδόσεις όταν συνεχίζουν τις σπουδές τους στο εξωτερικό ή συµµετέχουν σε διεθνείς διαγωνισµούς. Η άλλη ωστόσο, είναι ότι τα παιδιά και οι νέοι µας σήµερα περνούν µεγάλο µέρος του χρόνου τους στο Instagram και το TikTok, ενώ η έξαρση των φαινοµένων βίας στους νέους είναι εντυπωσιακή. Έχουν χαθεί στις µέρες µας τα πρότυπα και το µονοπάτι της σύνεσης και της αρετής; Πώς θα µπορούσε το Πανεπιστήµιο και η Εκκλησία να συµβάλουν σε µια επανεκκίνηση;
«Χριστός Ανέστη! Σας ευχαριστώ θερμά για την πρόσκληση. Γνωρίζω την εφημερίδα του Πανεπιστημίου Αθηνών και σας συγχαίρω για την πρωτοβουλία να δημιουργήσετε αυτό το βήμα διαλόγου και προβληματισμού, αλλά και για την προσπάθεια αναδείξεως του πολυδιάστατου έργου που συντελείται στο ιστορικό εκπαιδευτικό σας καθίδρυμα προς όφελος όχι μόνον της ακαδημαϊκής κοινότητας, αλλά και του συνόλου της ελληνικής κοινωνίας.
Είναι ενθαρρυντικό ότι η νέα γενιά σήμερα κατορθώνει να πετύχει υψηλούς στόχους σε διάφορα επιστημονικά πεδία. Όμως είναι προφανές ότι η ‘’τυπική” εκπαίδευση δεν αρκεί. Είναι αναγκαία μια ευρύτερη κοινωνική παιδεία που θα στηρίζεται σε οικογενειακές αρχές, κοινωνικές αξίες, στο ενδιαφέρον και τον σεβασμό για τον συνάνθρωπο, στον πολιτισμό της αλληλεγγύης. Αυτό απαιτεί να είμαστε μέρος του κοινωνικού συνόλου, να συμμετέχουμε, να ενδιαφερόμαστε για τον άλλο άνθρωπο και να μη ζούμε μόνοι μέσα σε μία πλασματική αυτάρκεια. Αυτή την αίσθηση καλλιεργούν τα κοινωνικά δίκτυα αφού συμβάλλουν εν πολλοίς στην ανάπτυξη μίας επίπλαστης εικόνας του ατόμου, στην ενίσχυση του ‘’εγώ” του, μέσα σε έναν ψηφιακό κόσμο μίας εικονικής πραγματικότητας. Η ζωή δεν είναι εκεί μέσα, δεν είναι digital. Οι φίλοι δεν είναι ψηφιακά επεξεργασμένα πρόσωπα που περιμένουμε να μας κάνουν ένα like ή να μας στείλουν μία χαμογελαστή φατσούλα για να αισθανθούμε κοινωνικά αποδεκτοί.
Δεν είναι αυτή η πραγματικότητα. Και όλοι γνωρίζουμε ότι ελλοχεύουν πολλοί κίνδυνοι σε αυτό. Δεν κινδυνεύουμε, βεβαίως, από τα δημιουργήματα της ανθρώπινης διάνοιας, αλλά από τον τρόπο με τον οποίο τα χρησιμοποιούμε. Σήμερα, ζούμε στην εποχή της επικοινωνίας, αλλά όλο και λιγότερο επικοινωνούμε μεταξύ μας, πρόσωπο προς πρόσωπο. Αυτό είναι το πρόβλημα και φοβάμαι πως είναι σε μεγάλο βαθμό και μία από τις αιτίες των φαινομένων βίας. Νομίζουμε ότι επικοινωνούμε, αλλά ζούμε στη μοναξιά της αυτάρκειάς μας, μεγεθύνοντας πολλές φορές τον εγωισμό μας. Ξεχνούμε τι σημαίνει μοιράζομαι με τον άλλο, σέβομαι τον άλλο. Γι’ αυτό και παρακαλώ τις φοιτήτριες και τους φοιτητές σας, τις νέες και τους νέους μας, να μην εγκλωβίζονται σε ψηφιακά χρυσά κλουβιά δαπανώντας τον πολύτιμο χρόνο τους σε ένα εικονικό, μη πραγματικό σύμπαν. Βγείτε στον κόσμο, αναπνεύστε το οξυγόνο της επικοινωνίας με τον συνάνθρωπο.
Ο Θεός μάς έπλασε για να ζούμε μαζί, σε πραγματικές κοινότητες, με ανθρώπους με πραγματικές ανάγκες, όχι σε ψηφιακές ομάδες με εικονικούς φίλους που συνωθούνται για μερικά like. Βγείτε στον πραγματικό κόσμο, συζητήστε, μοιραστείτε ιδέες και προβληματισμούς, ονειρευτείτε. Αξιοποιήστε την περίοδο των σπουδών σας. Δραστηριοποιηθείτε μέσα στην πανεπιστημιακή κοινότητα και προετοιμαστείτε για την κοινωνία, για τον στίβο της ζωής, για να κάνετε τα όνειρά σας πραγματικότητα στον αληθινό κόσμο».
-Θεωρείτε ότι κινδυνεύουµε από τις υπερβολές της Τεχνητής Νοηµοσύνης; Ήδη η φυσική µας παρουσία µοιάζει σε κάποιες περιπτώσεις περιττή, ενώ πλέον τα υπολογιστικά συστήµατα συνθέτουν ποίηση ή φτιάχνουν πίνακες. Μπορεί η Τεχνητή Νοηµοσύνη να αντικαταστήσει τον δάσκαλο και να αποκτήσει ψυχή και αιώνια προοπτική; Πώς βλέπετε το σενάριο να µας κυβερνούν στο µέλλον µηχανές;
«Ζούμε σε μία εποχή που πολλές φορές ο ψηφιακός κόσμος μοιάζει να υποκαθιστά την πραγματικότητα. Οι σύγχρονες τεχνολογικές δυνατότητες, επιτεύγματα της ανθρώπινης διάνοιας, αποτελούν σημαντικό βοήθημα για πολλούς κλάδους της επιστήμης, όπως για παράδειγμα της ιατρικής, αλλά εάν χρησιμοποιηθούν με λανθασμένο τρόπο μπορεί να οδηγήσουν σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση. Αυτή είναι μία πρόκληση με την οποία ο άνθρωπος ήρθε αμέτρητες φορές αντιμέτωπος στην πορεία του μέσα στον χρόνο.
Παρακαλώ τις φοιτήτριες και τους φοιτητές σας, τις νέες και τους νέους μας, να μην εγκλωβίζονται σε ψηφιακά χρυσά κλουβιά δαπανώντας τον πολύτιμο χρόνο τους σε ένα εικονικό, μη πραγματικό σύμπαν. Βγείτε στον κόσμο, αναπνεύστε το οξυγόνο της επικοινωνίας με τον συνάνθρωπο.
Ο Θεός μάς έδωσε τη λογική και την ελευθερία αλλά συνάμα μας έδωσε την ευθύνη των επιλογών και των πράξεών μας. Συνεπώς, κατά την άποψή μου, δεν κινδυνεύουμε από την Τεχνητή Νοημοσύνη, αλλά από τον τρόπο με τον οποίο θα τη χρησιμοποιήσουμε. Είναι δικό μας το δημιούργημα, δική μας και η ευθύνη χρήσης του, και ασφαλώς εμείς θα βιώσουμε τα αποτελέσματα από την κατάχρησή της. Ακούω και διαβάζω με προσοχή τις επιφυλάξεις που ορισμένοι ειδικοί διατυπώνουν. Πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί καθώς η μέχρι τώρα ευρεία χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης, με τις αμέτρητες δυνατότητες που παρέχει, μπορεί να οδηγήσει σε κακόβουλες ενέργειες. Αυτό κυρίως με ανησυχεί.
Σε ό,τι αφορά στην εκπαίδευση και τον ρόλο του δασκάλου, θέλω να πιστεύω ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν θα τον υποκαταστήσει. Όχι γιατί κάτι τέτοιο δεν θα είναι εφικτό. Αλλά γιατί οι σχέσεις γονέα -παιδιού, δασκάλου – μαθητού, καθηγητού – φοιτητού στηρίζονται στην πρόσωπο προς πρόσωπο επικοινωνία, στη συνεργασία, στη αλληλεπίδραση. Η Τεχνητή Νοημοσύνη, που είναι ανθρώπινο επίτευγμα, αντιγράφει τον τρόπο της ανθρώπινης σκέψης, ίσως πολύ καλά, αλλά δεν είναι άνθρωπος, δεν έχει συναισθήματα, δεν έχει ψυχή. Και αυτό δεν θα πρέπει ποτέ να το ξεχνούμε. Να μην ενθουσιαζόμαστε. Να εμπιστευόμαστε την ανθρώπινη επικοινωνία. Ως Πανεπιστήμιο πράξατε πολύ σωστά που συνήψατε συνεργασίες για την εκπαίδευση και την εξοικείωση της ακαδημαϊκής κοινότητας με τις βασικές αρχές, εφαρμογές και δυνατότητες της Τεχνητής Νοημοσύνης».
-Περί κλιµατικής κρίσης; Το Οικουµενικό Πατριαρχείο, η Πρωτόθρονη Εκκλησία, υπήρξε η πρώτη χριστιανική Εκκλησία η οποία αντέδρασε ενώπιον της οικολογικής καταστροφής του πλανήτη. Έχει λόγο και ρόλο η Ορθοδοξία σε αυτό το ζήτηµα; Αν ναι, πού εντοπίζει τις αιτίες του φαινοµένου και τι έχει να προτείνει για την αντιµετώπισή του;
«Στον αγώνα ευαισθητοποίησης για την ανάγκη προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος κάθε φωνή, κάθε συμμετοχή έχει αξία. Το οικολογικό ζήτημα δεν αφορά μόνον τους ακτιβιστές, τους περιβαλλοντολόγους ή, αν θέλετε, τους ειδικούς που λόγω επιστημονικού ενδιαφέροντος ασχολούνται με το ζήτημα. Αφορά όλους εμάς, διότι στην πραγματικότητα είμαστε προσωρινοί διαχειριστές του κόσμου στον οποίο ζούμε και τον οποίο οφείλουμε να τον παραδώσουμε αν όχι καλύτερο, τουλάχιστον όπως τον παραλάβαμε στα παιδιά μας, στις επόμενες γενιές. Η κοινωνική μας ευθύνη αλλά και η πνευματική αποστολή μας ως Χριστιανών προϋποθέτει τον σεβασμό και την προστασία της Δημιουργίας του Θεού συνολικά, μέρος της οποίας είναι και ο άνθρωπος.
Οφείλουμε να συνυπάρχουμε, να συμβιώνουμε αρμονικά με τα άλλα έμβια όντα, να διαφυλάττουμε το περιβάλλον και να αξιοποιούμε με σύνεση και προς όφελος όλων τους φυσικούς πόρους, οι οποίοι δεν θα πρέπει να ξεχνούμε ότι δεν είναι ανεξάντλητοι. Αυτοί ήταν και οι λόγοι που ώθησαν το Οικουμενικό Πατριαρχείο μας, πριν από περίπου 40 χρόνια, να ασχοληθεί με το ζήτημα, με σκοπό να παρακινήσει κάθε άνθρωπο καλής θελήσεως να συμμετάσχει στον αγώνα ευαισθητοποίησης της παγκόσμιας κοινότητας. Πράγματι, ήταν η πρώτη Χριστιανική Εκκλησία, ίσως ο πρώτος θρησκευτικός θεσμός, που ασχολήθηκε συστηματικά με την οικολογική κρίση, τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, την ανάγκη συνολικής προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, του κοινού μας οίκου. Στην πορεία συντάχθηκαν μαζί μας η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και η Αγγλικανική Κοινωνία, άλλοι εκκλησιαστικοί οργανισμοί, θρησκευτικοί ηγέτες, αλλά και διεθνείς φορείς, γεγονός που μας προκαλεί ικανοποίηση και δίδει ελπίδες ότι μαζί μπορούμε να αλλάξουμε συμπεριφορές και να δημιουργήσουμε καλύτερες προοπτικές για τη ζωή όλων. Γι’ αυτό και συγχαίρουμε το Πανεπιστήμιο Αθηνών που συμμετέχει στην προσπάθεια αυτή, καθώς η εκπαίδευση είναι πολύ σημαντική για να αλλάξουν αντιλήψεις και συμπεριφορές.
Το οικολογικό ζήτημα μας αφορά όλους, διότι στην πραγματικότητα είμαστε προσωρινοί διαχειριστές του κόσμου στον οποίο ζούμε και τον οποίο οφείλουμε να τον παραδώσουμε αν όχι καλύτερο, τουλάχιστον όπως τον παραλάβαμε στα παιδιά μας, στις επόμενες γενιές.
Όπως έχουμε πει και άλλη φορά, είμαστε πεπεισμένοι ότι κάθε πραγματική ελπίδα αντιστροφής της κλιματικής αλλαγής και αντιμετώπισης της περιβαλλοντικής πρόκλησης απαιτεί ριζική μεταμόρφωση του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και αντιμετωπίζουμε τον πλανήτη μας. Ως εκ τούτου, οι πρωτοβουλίες του Πανεπιστημίου σας, η συμμετοχή καθηγητών και φοιτητών στην κοινή προσπάθεια, βοηθούν προς την κατεύθυνση αυτή: να αλλάξουμε συμπεριφορά και να προστατεύσουμε τον κοινό μας οίκο».
-Η ελληνική γλώσσα έχει χαρακτηριστεί ως «η μητρική γλώσσα του πνεύματος» Ποια είναι η συμβολή της στη σύζευξη Χριστιανισμού και Ελληνισμού;
«Η ελληνική γλώσσα αποτελεί το κατ’ εξοχήν σημείο συναντήσεως Χριστιανισμού και Ελληνισμού. Ο αρχέγονος Χριστιανισμός, για να ξεπεράσει τα όρια του Ιουδαϊσμού, ήταν αναγκασμένος να χρησιμοποιήσει την ελληνική γλώσσα για να εκφρασθεί. Όπως όμως όλοι γνωρίζουμε, ‘’μέσα από τη γλώσσα περνά ολόκληρος πολιτισμός”. Έτσι, η πορεία του Χριστιανισμού σφραγίσθηκε από το γεγονός ότι η ελληνική γλώσσα κατέστη η μητρική γλώσσα της θεολογίας.
Στη συνάντηση αυτή, αν η αναπόφευκτη επίδραση του ελληνικού πνεύματος δεν παρέμενε μόνο στη γλωσσική επένδυση, αλλά επεκτεινόταν και στο περιεχόμενο της πίστης, το χριστιανικό μήνυμα κινδύνευε να αλλοιωθεί. Χάρις όμως στους Μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας του 4ου αιώνος, η ελληνική φιλοσοφία και η γλώσσα αξιοποιήθηκαν υπέρ της Εκκλησίας και της θεολογίας της. Ο χριστιανικός στοχασμός εμπλουτίσθηκε, η καινούργια εμπειρία της σωτηρίας εν Χριστώ εκφράσθηκε έξοχα με τη χρήση της φιλοσοφικής ορολογίας. Όχι μόνον δεν εξελληνίσθηκε ο Χριστιανισμός, αλλά, όπως λένε οι μεγάλοι θεολόγοι μας π. Γεώργιος Φλορόφσκυ και Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας, συνετελέσθη ο ‘’εκκλησιασμός” ή ο ‘’εκχριστιανισμός” του Ελληνισμού.
Είναι βέβαιο ότι η πατερική σύζευξη φιλοσοφίας και θεολογίας και το ‘’καινοτομείν τα ονόματα” όχι μόνον αποτέλεσαν ένα καθοριστικό γεγονός για την πορεία της Εκκλησίας και της θεολογίας, αλλά επηρέασαν και την πορεία του πνευματικού πολιτισμού ευρύτερα. Όλα αυτά αναδεικνύουν τη δυναμική της ελληνικής γλώσσας».
