Κάθε καλοκαίρι, οι τουριστικοί προορισμοί της Ελλάδας μεταμορφώνονται: ήσυχα νησιά γεμίζουν με επισκέπτες, στενά σοκάκια αντηχούν από ξένες γλώσσες, και παραθαλάσσια ταβερνάκια φωτίζονται από τη ζωή και την κίνηση. Όμως πίσω από τη λαμπερή βιτρίνα του ελληνικού καλοκαιριού κρύβεται ένα πρόβλημα που παίρνει όλο και πιο ανησυχητικές διαστάσεις: η αδυναμία των επιχειρήσεων να βρουν επαρκές και καταρτισμένο προσωπικό.
Από την Κρήτη και τη Ρόδο μέχρι τη Σαντορίνη και τη Χαλκιδική, οι επιχειρηματίες στον χώρο του τουρισμού κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου: «Δεν βρίσκουμε προσωπικό να δουλέψει, κι όσοι έρχονται, φεύγουν πριν καν τελειώσει η σεζόν». Το φαινόμενο αυτό δεν είναι μόνο ελληνικό, αλλά εδώ λαμβάνει ιδιαίτερες διαστάσεις, μιας και η τουριστική βιομηχανία αποτελεί την καρδιά της ελληνικής οικονομίας.
Αιτίες του προβλήματος: Πού οφείλεται η έλλειψη προσωπικού;
Η πρώτη ερώτηση που γεννάται είναι προφανής: γιατί οι τουριστικοί προορισμοί δυσκολεύονται τόσο πολύ να βρουν εργαζομένους; Η απάντηση, όμως, δεν είναι μία. Αντίθετα, πρόκειται για ένα σύμπλεγμα αιτιών, που ξεκινούν από τις συνθήκες εργασίας και φτάνουν μέχρι τις διαρθρωτικές αδυναμίες του κλάδου.
1. Χαμηλοί μισθοί και κακές συνθήκες εργασίας
Πολλές εποχιακές θέσεις στον τουρισμό αμείβονται με τον βασικό ή ακόμα και κάτω από αυτόν μισθό, ειδικά όταν το προσωπικό εργάζεται χωρίς επίσημη σύμβαση. Παράλληλα, οι εργαζόμενοι καλούνται να δουλεύουν 10ωρα ή 12ωρα, συχνά χωρίς ρεπό ή με ελάχιστες ημέρες ξεκούρασης μέσα σε ολόκληρη τη σεζόν. Αυτό δημιουργεί μία εικόνα εξαντλητικής εργασίας χωρίς αντίστοιχη ανταμοιβή.
Η φιλοσοφία του “δουλεύουμε σαν τα σκυλιά το καλοκαίρι για να ζήσουμε τον χειμώνα” έχει κουράσει πολλούς νέους ανθρώπους, που πλέον προτιμούν πιο σταθερές δουλειές ακόμα και αν είναι λιγότερο επικερδείς.
2. Έλλειψη στέγασης για το προσωπικό
Σε πολλά νησιά και τουριστικούς προορισμούς, το κόστος ενοικίασης έχει εκτοξευθεί λόγω της εξάπλωσης των βραχυχρόνιων μισθώσεων (Airbnb). Αυτό σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι δεν μπορούν να βρουν ένα αξιοπρεπές σπίτι για να μείνουν κατά τη διάρκεια της σεζόν, ή αν βρουν, καταλήγουν να πληρώνουν υπέρογκα ποσά που ουσιαστικά “τρώνε” το μεγαλύτερο μέρος του μισθού τους.
Αρκετές επιχειρήσεις προσφέρουν διαμονή, όμως αυτή συχνά είναι ανεπαρκής: δωμάτια χωρίς κλιματισμό, με πολλούς εργαζόμενους σε ένα χώρο, χωρίς βασικές ανέσεις. Αυτό αποθαρρύνει ακόμη περισσότερο τους υποψήφιους εργαζόμενους.
3. Η “μεγάλη παραίτηση” και η αλλαγή νοοτροπίας μετά την πανδημία
Η πανδημία του COVID-19 άλλαξε ριζικά τις προτεραιότητες και τις αξίες πολλών εργαζομένων. Το φαινόμενο της “μεγάλης παραίτησης” που παρατηρήθηκε σε πολλές χώρες, άγγιξε και τον ελληνικό τουρισμό. Πολλοί άνθρωποι που δούλευαν στον κλάδο εγκατέλειψαν το επάγγελμα μετά το 2020, λόγω της αβεβαιότητας και του φόβου, και βρήκαν άλλες επαγγελματικές κατευθύνσεις.
Το αποτέλεσμα είναι ένα έλλειμμα έμπειρου προσωπικού, αλλά και μία γενική δυσπιστία προς τις εποχικές δουλειές. Οι άνθρωποι πλέον θέλουν καλύτερη ποιότητα ζωής, περισσότερο προσωπικό χρόνο και αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας. Οι τουριστικές επιχειρήσεις, όμως, συχνά φαίνεται να μην μπορούν ή να μην θέλουν να προσαρμοστούν.
4. Η “μαύρη εργασία” και η ανασφάλεια
Η παραοικονομία στον τουρισμό παραμένει διαχρονικό πρόβλημα. Πολλοί εργαζόμενοι προσλαμβάνονται χωρίς επίσημη σύμβαση, χωρίς ασφάλιση, και πολλές φορές δεν πληρώνονται εγκαίρως ή όπως έχει συμφωνηθεί. Αυτές οι πρακτικές δημιουργούν ένα κλίμα ανασφάλειας που απομακρύνει τους σοβαρούς επαγγελματίες.
Οι επιπτώσεις στην τουριστική εμπειρία και την οικονομία
Η έλλειψη προσωπικού δεν είναι μόνο πρόβλημα για τους εργοδότες. Έχει άμεσες επιπτώσεις στην ποιότητα των υπηρεσιών που λαμβάνει ο επισκέπτης – και κατ’ επέκταση στην εικόνα της χώρας ως τουριστικού προορισμού.
Όταν μια ταβέρνα λειτουργεί με τον μισό από το απαιτούμενο προσωπικό, οι πελάτες περιμένουν υπερβολικά, το φαγητό καθυστερεί ή φτάνει χωρίς την ποιότητα που υπόσχεται το μενού. Σε ένα ξενοδοχείο που δεν έχει επαρκές προσωπικό καθαριότητας, τα δωμάτια δεν καθαρίζονται έγκαιρα, και η γενική εμπειρία του επισκέπτη υποβαθμίζεται.
Αν αυτό γίνει κανόνας – και όχι εξαίρεση – τότε υπάρχει ο κίνδυνος να υποβαθμιστεί συνολικά το τουριστικό προϊόν. Οι τουρίστες δεν έρχονται μόνο για τις ομορφιές της φύσης, αλλά για τη συνολική εμπειρία: φιλοξενία, εξυπηρέτηση, ποιότητα. Όταν αυτά δεν μπορούν να διασφαλιστούν, τότε οι επισκέπτες απλώς επιλέγουν άλλες χώρες.
Προσπάθειες και λύσεις: Τι μπορεί να αλλάξει;
Η ανάγκη για αλλαγή είναι επιτακτική. Κάποιες επιχειρήσεις, βλέποντας την έκταση του προβλήματος, έχουν αρχίσει να προσαρμόζουν την πολιτική τους. Προσφέρουν καλύτερους μισθούς, διαμονή υψηλότερης ποιότητας, ακόμα και bonus στο τέλος της σεζόν για να κρατήσουν το προσωπικό τους.
Παράλληλα, συζητείται η ανάγκη κρατικής παρέμβασης, όπως:
• Ενίσχυση των εποχιακών εργαζομένων με επιδοτήσεις στέγασης.
• Αυστηροί έλεγχοι για τη μαύρη εργασία και την εφαρμογή της εργατικής νομοθεσίας.
• Επαγγελματική κατάρτιση και προγράμματα ενίσχυσης δεξιοτήτων στον τουριστικό τομέα.
• Δημιουργία “τουριστικής κάρτας εργασίας” που θα προσφέρει προνόμια ή προστασία σε εποχικά εργαζόμενους.
Όμως, καμία παρέμβαση δεν θα είναι επαρκής χωρίς μια ουσιαστική αλλαγή νοοτροπίας. Οι επιχειρήσεις πρέπει να αντιληφθούν ότι ο εργαζόμενος δεν είναι απλώς ένα “κόστος”, αλλά επένδυση. Η ικανοποίηση και η ευημερία του προσωπικού αντανακλάται άμεσα στην ποιότητα των υπηρεσιών και, τελικά, στο εισόδημα της επιχείρησης.
Το ανθρώπινο πρόσωπο της κρίσης
Πίσω από τις στατιστικές και τις γενικές αναλύσεις, βρίσκονται πραγματικοί άνθρωποι. Νέοι 25 και 30 ετών που αλλάζουν νησιά κάθε καλοκαίρι, κοιμούνται σε αποθήκες, δουλεύουν 80 ώρες την εβδομάδα, και στο τέλος της σεζόν επιστρέφουν εξαντλημένοι. Ανθρώποι που θέλουν να δουλέψουν, αλλά αναζητούν αξιοπρέπεια.
Μια σερβιτόρα στην Πάρο περιγράφει: «Μένω με άλλους τρεις σε ένα μικρό διαμέρισμα χωρίς παράθυρο. Δουλεύω από τις 10 το πρωί μέχρι τις 12 το βράδυ. Δεν μπορώ να κρατήσω αυτόν τον ρυθμό κάθε χρόνο».
Αυτές οι φωνές πρέπει να ακουστούν. Γιατί χωρίς αυτούς τους ανθρώπους, δεν υπάρχει “ελληνικό καλοκαίρι”.
Η τουριστική Ελλάδα βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Από τη μια, υπάρχει η ευκαιρία για δυναμική ανάπτυξη, με ποιοτικό και βιώσιμο τουρισμό. Από την άλλη, αν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα η “σιωπηλή κρίση” της έλλειψης προσωπικού, κινδυνεύουμε να χάσουμε την ψυχή της φιλοξενίας.
Το ερώτημα δεν είναι πια μόνο πώς θα προσελκύσουμε τουρίστες, αλλά πώς θα φροντίσουμε εκείνους που κάνουν τον τουρισμό πραγματικότητα. Χωρίς αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, δεν υπάρχει βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη. Και χωρίς ανθρώπους, ακόμα και το πιο όμορφο τοπίο χάνει τη λάμψη του.
