Συνέντευξη με το Χρήστο Λιάπη, ψυχίατρο και πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου του ΚΕΘΕΑ από τη Ναταλία Διονυσιώτη.
ΚΕΘΕΑ: Ολοκληρωμένος σύμμαχος στον αγώνα της απεξάρτησης
Τρία χρόνια συμπληρώθηκαν από όταν η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας αποφάσισε την κατάργηση του αυτοδιοίκητου του ΚΕΘΕΑ. Οι εργαζόμενοι του Οργανισμού πριν από κάποιες ημέρες, κάνοντας απολογισμό αυτής της κατάργησης επισημαίνουν ότι: “Το ΚΕΘΕΑ βρίσκεται σε πολύ χειρότερη κατάσταση από αυτήν που βρισκόταν πριν την ΠΝΠ”. Μάλιστα, στη ανακοίνωση τους τονίζουν ότι: “«Σήμερα, στον οργανισμό-λάφυρο στο κομματικό κράτος, με κονιορτοποιημένη οποιαδήποτε συλλογική διαδικασία διαλόγου και αποφάσεων, η, όποια, διοίκηση δεν μπορεί παρά να μεγεθύνει με γεωμετρική πρόοδο τα προβλήματα». Ταυτόχρονα, καταγγέλλουν μια σειρά παθογενειών που προέκυψαν με την κατάργηση του αυτοδιοίκητου, όπως το γεγονός ότι δεν έχει πραγματοποιηθεί καμία Γενική Συνέλευση του Οργανισμού, παρά την πρόβλεψη της ίδιας της ΠΝΠ για ετήσια σύγκληση του ανώτατου θεσμικού οργάνου, αλλά και πως δεν έχει κατατεθεί κανονισμός λειτουργίας του Διοικητικού Συμβουλίου, παρά την πρόβλεψη της ΠΝΠ. (μπορείτε να διαβάσετε αναλυτικά την ανακοίνωση των εργαζομένων του ΚΕΘΕΑ στη διαδικτυακή ιστοσελίδα των Αθηναϊκών Νέων.
Από την πλευρά του, ο νέος πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου, Χρήστος Λιάπης, σε συνέντευξη που μας παραχώρησε σημειώνει ότι η κατάργηση του αυτοδιοίκητου λειτούργησε θετικά για την πορεία του ΚΕΘΕΑ τονίζοντας πως η κατάργηση τερμάτισε φάσεις εσωστρέφειας στην οποία εγκλωβιζόταν ο Οργανισμός.
Διαβάστε αναλυτικά τη συνέντευξη του προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου του ΚΕΘΕΑ και ψυχιάτρου, Χρήστου Λιάπη, στην οποία εκτός του κρίσιμου ζητήματος της κατάργησης του αυτοδιοίκητου, αναφέρεται στη λειτουργία, το περιεχόμενο και τις δράσεις του ΚΕΘΕΑ, ενός οργανισμού που αποτελεί είναι το μεγαλύτερο δίκτυο υπηρεσιών απεξάρτησης και κοινωνικής επανένταξης στη χώρα μας.
-
Σε ποιούς/ές απευθύνεται το ΚΕΘΕΑ;
To KEΘΕΑ είναι το μεγαλύτερο δίκτυο υπηρεσιών απεξάρτησης και κοινωνικής επανένταξης στη χώρα μας. Τα προγράμματά μας απευθύνονται σε ανθρώπους με πρόβλημα χρήσης ή εξάρτησης από τα ναρκωτικά, το αλκοόλ, τα τυχερά παιχνίδια και το διαδίκτυο/gaming. Aπευθυνόμαστε επίσης και στα άτομα του στενού περιβάλλοντός τους, την οικογένεια και τους σημαντικούς άλλους. Η δυνατότητες υποστήριξης και φροντίδας που προσφέρουμε διαφοροποιούνται, όπως διαφοροποιούνται και οι ανάγκες και τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων. Έχουμε, δηλαδή, δημιουργήσει προγράμματα για ενήλικους και εφήβους, για εξαρτημένους γονείς, για εργαζόμενους και φοιτητές, για ανθρώπους με πρόβλημα εξάρτησης που είναι άστεγοι και περιθωριοποιημένοι, για μετανάστες και πρόσφυγες, για κρατούμενους και αποφυλακισμένους.
• Θα ήθελα να μας μιλήσετε για τα θεραπευτικά προγράμματα. Ποια είναι η δομή και το περιεχόμενό τους.
Σε ό,τι αφορά την εξάρτηση από τα ναρκωτικά, με την οποία ασχολούνται τα περισσότερα από τα προγράμματά μας, εφαρμόζουμε την προσέγγιση των θεραπευτικών κοινοτήτων, ένα από το πιο αποτελεσματικά μοντέλα διεθνώς για την απεξάρτηση και την επανένταξη στην κοινωνία. Ανάλογα με τις ανάγκες τα προγράμματα είναι διαμονής, εξωτερικής παρακολούθησης ή βραχείας παρέμβασης.
Στο ΚΕΘΕΑ βλέπουμε την εξάρτηση ως σύμπτωμα βαθύτερων προβλημάτων και υποστηρίζουμε κάθε άνθρωπο ολοκληρωμένα. Για αυτό και η θεραπεία αρχίζει, αλλά δεν τελειώνει με τη διακοπή της χρήσης. Η θεραπεία είναι μια μακρά διαδικασία βαθιάς προσωπικής αλλαγής. Μέσα από τη θεραπεία μπορεί κανείς να αποκτήσει επίγνωση και να τροποποιήσει μοτίβα σκέψης, μορφές συμπεριφοράς, συναισθηματικές αντιδράσεις, αξίες και αντιλήψεις που τον οδηγούν στη χρήση ή συνδέονται με αυτήν.
Συγχρόνως, αξιολογούμε τα προβλήματα και τις ανάγκες του ατόμου σε όλους τους βασικούς τομείς της ζωής του και το υποστηρίζουμε σε θέματα υγείας, εκπαίδευσης, εργασίας, οικογενειακών και κοινωνικών σχέσεων, σχέσης με τον νόμο κ.ά. Τελικός στόχος είναι το χτίσιμο ενός νέου τρόπου ζωής, μακριά από ουσίες. Το να ξαναγίνει ο άνθρωπος λειτουργικός και παραγωγικός στην οικογένεια, τη δουλειά και την κοινωνία.
Με προγράμματα εξωτερικής παρακολούθησης που ακολουθούν μια εξίσου σφαιρική προσέγγιση που αξιοποιεί την αυτοβοήθεια και την αλληλοβοήθεια υποστηρίζονται και οι άνθρωποι που έχουν πρόβλημα εξάρτησης από το αλκοόλ, τα τυχερά παιχνίδια και το διαδίκτυο/gaming.
• Πότε θεωρείτε ότι κάποιος/α έχει απεξαρτηθεί;
Όπως σας εξήγησα και πριν, η απεξάρτηση σηματοδοτεί πολύ περισσότερα πράγματα από τη διακοπή της χρήσης ή της εξαρτητικής συμπεριφοράς. Προϋποθέτει αναγνώριση και αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών που οδηγούν στην εξάρτηση και την οικοδόμηση μιας νέας σχέσης με τον εαυτό, την οικογένεια και τον κοινωνικό περίγυρο. Το αποτέλεσμα της απεξάρτησης είναι η ισότιμη συμμετοχή στην κοινωνία. Για να ολοκληρώσει κάποιος αυτή την πορεία σε πρόγραμμα του ΚΕΘΕΑ απαιτείται συνήθως μια τριετία, στο τέλος της οποία αποφοιτά από τον Οργανισμό.
• Η οικογένεια για εσάς τι ρόλο παίζει;
Καταρχάς είναι πολύ σημαντικό να μην σπεύδουμε να ενοχοποιούμε τις οικογένειες για την εξάρτηση. Το να εντοπίσουμε τα αίτια της εξάρτησης ενός ατόμου είναι μια πολύ πιο πολύπλοκη υπόθεση από το να επιρρίψουμε απλώς κάπου την ευθύνη. Η εξάρτηση είναι φαινόμενο πολυπαραγοντικό, το αποτέλεσμα, δηλαδή, του συνδυασμού πολλών κινδυνογόνων παραγόντων, κυρίως ψυχοκοινωνικών, μοναδικών για κάθε άτομο.
Χρειάζεται επίσης πάντα να θυμόμαστε πόσο επιβαρυντική και επώδυνη είναι η εξάρτηση όχι μόνο για το ίδιο το άτομο, αλλά και για τους δικούς του. Η εξάρτηση έχει ψυχολογικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις για τους οικείους που συνήθως βιώνουν πολλά αρνητικά συναισθήματα και καταστάσεις εξαιτίας της, όπως άγχος, ντροπή, θυμό, αίσθημα ανημποριάς, αυτοπαραμέληση κ.ά. Εάν ενθαρρύνουμε τους οικείους να ζητήσουν βοήθεια, δεν βοηθιούνται μόνον οι ίδιοι, αλλά γίνονται και πολύ σημαντικοί θεραπευτικοί μας σύμμαχοι.
• Με τι δράσεις προσπαθείτε να εντάξετε την οικογένεια στην προσπάθεια απεξάρτησης;
Το ΚΕΘΕΑ έχει δημιουργήσει περισσότερα από 30 Κέντρα Οικογενειακής Υποστήριξης σε όλη την Ελλάδα που προσφέρουν ενημέρωση, συμβουλευτική και θεραπεία. Πολλές φορές είναι τα μέλη του στενού περιβάλλοντος που προσεγγίζουν πρώτα θεραπευτικά μας προγράμματα. Η συμμετοχή της οικογένειας στη θεραπευτική διαδικασία ενισχύει την κινητοποίηση και παραμονή των εξαρτημένων στο πρόγραμμα, συμβάλει στην επίτευξη της αποχής, βελτιώνει την επικοινωνία και τη λειτουργικότητα της οικογένειας και αποτελεί παράγοντα πρόληψης της υποτροπής. Πάνω από 6.000 μέλη οικογενειών και σημαντικοί άλλοι συμμετέχουν κάθε χρόνο στα προγράμματα του ΚΕΘΕΑ.
• Την εποχή του κορονοϊού με τα διαδοχικά lockdown παρατηρήσατε αύξηση στους ανθρώπους που απευθύνονται σε εσάς και ζητούν βοήθεια;
Η πανδημία και τo βίωμα του εγκλεισμού δημιούργησαν ψυχοπιεστικές συνθήκες οι οποίες ευνόησαν την καταφυγή σε νόμιμες και παράνομες ουσίες, ή και σε άλλες μορφές εθισμού. Είναι ενδεικτικό ότι, σύμφωνα με δεδομένα του Εργαστηρίου Αναλυτικής Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών, που βασίζονται σε ανάλυση των λυμάτων της Ψυττάλειας, κατά την περίοδο των lockdown παρατηρήθηκε κατακόρυφη αύξηση της χρήσης παράνομων και συνταγογραφούμενων ουσιών από τον πληθυσμό της πρωτεύουσας. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις για αύξηση της κατανάλωσης αλκοόλ, ενώ είναι επίσης δεδομένο ότι αυξήθηκε κατακόρυφα η χρήση των οθονών και του διαδικτύου από τις περισσότερες ηλικιακές ομάδες του πληθυσμού. Παρότι τα lockdown και τα παρατεταμένα μέτρα εφαρμογής έκτακτων μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας δυσχέραναν γενικά την πρόσβαση σε υπηρεσίες την περίοδο της πανδημίας, εκτιμούμε ότι τα επόμενα χρόνια η ζήτηση για υπηρεσίες μπορεί να αυξηθεί. Η ανησυχία αυτή εκφράζεται διεθνώς.
Η πανδημία ανέδειξε επίσης διεθνώς και τη σημασία του δημόσιου συστήματος υγείας και την ανάγκη ενίσχυσής του. Αναπόσπαστο μέρος του είναι και τα προγράμματα πρόληψης και θεραπείας των εξαρτήσεων. Η στήριξή τους είναι ένα από τα κλειδιά για να αποφευχθεί η διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων στην υγείας και για να μειωθεί το κοινωνικό και οικονομικό κόστος των εξαρτήσεων
• Θέλω να μου σχολιάσετε την κατάργηση του αυτοδιοίκητου που πραγματοποιήθηκε πριν από τρία χρόνια; Πώς έχει επηρεάσει το ΚΕΘΕΑ;
Είχα υπογραμμίσει, από την πρώτη στιγμή που ανέλαβα τα καθήκοντά μου ως Πρόεδρος του Δ.Σ. του ΚΕΘΕΑ πως ως «Αυτοδιοίκητο» δεν μπορεί να βαπτίζεται, απλά, η εκλογή ενός, άνευ ουσιαστικών διοικητικών αρμοδιοτήτων Δ.Σ., από μία γενική συνέλευση. Η πρακτική αυτή, στα χρόνια που εφαρμόστηκε, απλώς εξάντλησε τις θεσμικές αντοχές ενός μοντέλου που από καιρό είχε φτάσει στα όριά του. Αρκεί να αναφερθεί πως οι εκλεγμένοι προκάτοχοί μου δεν διέθεταν, για την άσκηση του διοικητικού τους έργου ούτε γραφείο ως φυσικό χώρο. Το καλοκαίρι που μας πέρασε, δημοσιεύθηκε, μάλιστα, η απόφαση του ΣτΕ η οποία έκρινε πως ο διορισμός των μελών του ΔΣ του ΚΕΘΕΑ από τον Υπουργό Υγείας (όπως έγινε τον Νοέμβριο του2019 από τον Βασίλη Κικίλια) είναι σύμφωνη τόσο με τη συνταγματική υποχρέωση του Κράτους να μεριμνά για την υγεία των πολιτών, όσο και με την αρχή της αυτοδιαχείρισης του ΚΕΘΕΑ.
Υπό το πρίσμα αυτό, γίνεται πλέον απόλυτα κατανοητό ακόμη και για τους σφοδρότερους πολέμιους αυτής της νομοθετικής κυβερνητικής πρωτοβουλίας που έλαβε χώρα, ακριβώς, πριν από 3 χρόνια πως, η ΠΝΠ, επί της συνταγματικότητας της οποίας αποφάνθηκε θετικά το ανώτατο δικαστήριο της χώρας, θεσπίστηκε για να πολλαπλασιάσει τις δυνατότητες της αδιαμφισβήτητης και διαχρονικής κοινωνικής προσφοράς του ΚΕΘΕΑ, τερματίζοντας φάσεις εσωστρέφειας στην οποία εγκλωβιζόταν ο Οργανισμός κατά τις περιπτώσεις εκείνες που η εσωτερική εκλογή του -συμβολικών αρμοδιοτήτων- Διοικητικού του Συμβουλίου αποκτούσε ή πήγαινε να αποκτήσει άλλα χαρακτηριστικά. Είχα με παρρησία καταδικάσει, από την πρώτη στιγμή που ανέλαβα τη θεσμική μου αποστολή πολιτικές σκοπιμότητες οι οποίες διακήρυτταν τη φερόμενη κατάργηση του αυτοδιοίκητου. Γιατί το ουσιαστικό αυτοδιοίκητο του ΚΕΘΕΑ αποτυπώνεται και επαληθεύεται στην ανάληψη της προσωπικής ευθύνης στη διοίκηση κάθε προγράμματος και κάθε κοινότητας από όλους τους συμμετέχοντες, τους νεοεισερχομένους στην κοινότητα, το θεραπευτικό προσωπικό, τα άτομα που επανεντάσσονται και γίνονται το φωτεινό παράδειγμα για τους επόμενους. Δεν υπήρξε καμία παρέμβαση, λοιπόν, ούτε στο θεραπευτικό μοντέλο ούτε στην κατανομή των διοικητικών αρμοδιοτήτων, πέρα από το γεγονός πως το νέο ΔΣ ασκεί πλέον ουσιαστική διοίκηση, παραμένοντας μεν άμισθο αλλά όχι, πια, διακοσμητικό. Τίποτα δεν άλλαξε, καθώς τα ίδια έμπειρα στελέχη παρέμειναν στο επίπεδο του γενικού διευθυντή και των διευθυντών προγραμμάτων. Τίποτα δεν άλλαξε, εκτός από το ότι ο επόμενος Πρόεδρος θα βρει, όταν έρθει να αναλάβει τη διοίκηση του ΚΕΘΕΑ, μετά από εμένα, καρέκλα για να ασκεί τα καθήκοντά του, τουλάχιστον, καθήμενος. Και δεν αναφέρομαι στη γνωστή «καρέκλα» του κρατικού μηχανισμού, καθότι η θέση του Προέδρου όπως και οι «καρέκλες» όλων των μελών του ΔΣ παραμένουν άμισθες, βασιζόμενες στην εθελοντική μας προσφορά. Όπως γράφει ο Κάρλος Φουέντες στο «Κάθισμα του αετού», συχνά, «η πολιτική είναι η δημόσια έκφραση των ιδιωτικών παθών». Ίσως για αυτό, είδα αρκετές φορές τη θεσμική διαδρομή μου και κυρίως την προ τριετίας έναρξη αυτής, σε έναν χώρο που είναι ταγμένος στην αντιμετώπιση των εξαρτητικών παθών των συνανθρώπων μας, να αποκτά πολλά από τα περιπετειώδη και συνάμα ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά του προαναφερθέντος μυθιστορήματος.
-
Η παρούσα κυβέρνηση έχει στηρίξει το ΚΕΘΕΑ;
Η παρούσα κυβέρνηση στήριξε και στηρίζει το ΚΕΘΕΑ από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε την αποστολή της διακυβέρνησης της χώρας. Ο οργανισμός εξακολουθεί να χρηματοδοτείται από το ελληνικό Δημόσιο με περίπου 20 εκατ. ευρώ. Χαρακτηριστικό για την υψηλή θέση που καταλαμβάνει στην κυβερνητική ατζέντα η απεξάρτηση και μάλιστα τα στεγνά θεραπευτικά της Προγράμματα αποτελεί και το ότι μία από τις πρώτες νομοθετικές πρωτοβουλίες της Κυβέρνησης αφορούσε στο καθεστώς διοίκησης του ΚΕΘΕΑ. Μια πρωτοβουλία που, επικυρωμένη, πλέον, από το ΣτΕ σηματοδοτεί την εμπέδωση της ομαλότητας και της νομιμότητας εντός του Οργανισμού, έτσι ώστε να ασκεί απρόσκοπτα το σημαντικό του έργο για την κοινωνία, εδραιώνοντας την εσωτερική ειρήνη την οποία από την πρώτη στιγμή που ξεκίνησα τη θητεία μου ως Πρόεδρος, επεδίωξα να φέρω στον Οργανισμό. Με βάση αυτές τις συντεταγμένες δρομολογήσαμε στρατηγικής σημασίας νέες συνεργασίες με στόχο την καλύτερη υποστήριξη ευάλωτων πληθυσμών. Αναφέρομαι στο πρωτόκολλο συνεργασίας που έχει ήδη υπογραφεί με τη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής για τα προγράμματα που υλοποιούμε στις φυλακές, καθώς και στην προσεχή υπογραφή πρωτοκόλλου με το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής για την υποστήριξη σε θέματα εξαρτήσεων μεταναστών και προσφύγων. Αυτή τη στιγμή είναι σε λειτουργία οι 36 από τις 37 νέες μονάδες που είχαμε σχεδιάσει για όλη την Ελλάδα. Ανάμεσά τους και εξειδικευμένα κέντρα που απευθύνονται σε πληθυσμούς με πιο σύνθετες ανάγκες, όπως στους άστεγους εξαρτημένους και τα άτομα με διπλή διάγνωση, δηλαδή ανθρώπους που αντιμετωπίζουν συγχρόνως πρόβλημα εξάρτησης και ψυχιατρική διαταραχή. Για πρώτη, μάλιστα, φορά τα τελευταία χρόνια το ΚΕΘΕΑ ενισχύθηκε με 50 άτομα μόνιμο προσωπικό.
Όλα αυτά δεν θα ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθούν χωρίς την έμπρακτη κυβερνητική στήριξη προς το ΚΕΘΕΑ, όπως αυτή εκφράζεται από τον Υπουργό Υγείας, Θάνο Πλεύρη και την αρμόδια για την Ψυχική Υγεία Υφυπουργό, Ζωή Ράπτη. Αλλά ακόμη και αν πάμε λίγο πιο πίσω, μετά το τρίτο κύμα της Πανδημίας, θα δούμε πως ο Οργανισμός, παρά τις δύσκολες συνθήκες που διαμόρφωσε και στο τοπίο των εξαρτήσεων η COVID-19, εμφάνισε ένα μεγάλο ανάπτυγμα δράσεων, με νέες μονάδες και προγράμματα σε κάθε γωνιά της Ελλάδος. Από τα τέλη του 2019 μέχρι το καλοκαίρι του 2021 είχαν ήδη τεθεί σε λειτουργία 29 νέες μονάδες, με σαφή προσανατολισμό στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων και στη μετά COVID εποχή. Αυτό είναι ενδεικτικό της στήριξης στο ΚΕΘΕΑ και από τον προηγούμενο Υπουργό Υγείας Βασιλική Κικίλια στο πλαίσιο μιας ενιαίας κυβερνητικής γραμμής που εκφράζεται από τον Πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη, φέρνοντας τις ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες των εξαρτημένων συνανθρώπων μας στο επίκεντρο μιας πολιτικής που είναι προσανατολισμένη στην προσφορά ουσιαστικών υπηρεσιών, λύσεων και μέσων για την αντιμετώπιση της αντιξοότητας στον άνθρωπο-πολίτη.